شنونده ی فعال کودکان لکنتی خود باشید:سعی کنید با کودک خود هم صحبت شوید و او را یک جانبه مورد خطاب قرار ندهید (منظور از صحبت کردن این است که شما بتوانید تا آنجا که برایتان مقدور است با کودک همراه و هم صحبت شوید. به عبارت دیگر با او سینه به سینه سخن بگویید، بگویید و بشنوید و یک ارتباط متقابل و سازنده داشته باشید.)
شیوه ای که شما با کودکتان صحبت می کنید، در ارتباط نزدیک با چگونگی گوش کردن شماست، اگرچه بعضی وقت ها، به نظر می رسد کودک شما نیاز دارد که او را مخاطب قرار دهید و مواردی را گوشزد نمایید. چراکه باید او را نسبت به بعضی از چیزها آگاه کنید، مقررات و آداب و آیین زندگی را به زبان ساده برایش تبیین نمایید، بعضاً او را متنبّه سازید، یا رفتارش را با صدا و کلمات خود کنترل نمایید. اما به رغم میل خودتان، متوجه می شوید که در بیشتر مواقع و بدون اینکه ضرورتی داشته باشد، به جای هم صحبت شدن با کودک، او را یک جانبه مخاطب قرار می دهید و خطاب به او سخن می گویید.
تعجب نکنید از اینکه بعضی از کودکان بیش از دیگران نسبت به این نوع صحبت آمرانه و بمباران مکرر آنان با کلمات، فوق العاده حساس هستند. بدون شک شما می توانید با تلاش آگاهانه و هوشمندانه در کاهش روش صحبت آمرانه و افزایش مدت زمان صحبت دوستانه با کودک و برقراری ارتباط متقابل موفق باشید و از واکنش های ناخوشایند کودک در برابر صحبت های یک طرفه پیش گیری نمایید. در این صورت زمانی که با کودک گفت و گو می کنید، بی تردید شاهد تبادل درونی دیدگاهها و احساسات خواهید بود. سعی نمایید شیوه ی سخن گفتن شما با کودک بتدریج تبدیل به سهیم شدن در تجارب یکدیگر شود. این روش برای هر دوی شما خوشایند و نشاط آور خواهد بود.
صحبت های خود را با کودکتان، برای چند روزی، روزانه در حدود ۵ دقیقه ضبط نمایید و بعد سعی کنید با گوش دادن به نوار ضبط صوت دریابید که چه میزان از صحبت های شما با او به صورت یکطرفه و آمرانه بوده است. سپس با برنامه ای که پیش بینی می کنید در چندین نوبت درباره ی موضوعات مختلف و برای مدت زمان بیشتری با کودک به صحبت بنشینید. در این نشست ها از او سؤالاتی بکنید که به رفتار خودش مربوط نمی شود. اگر کودک می تواند از تجارب روزانه ی خود صحبت کند، اجازه بدهید کارهای خود را در طول روز برای شما بازگو نماید. امّا اگر بازگو کردن فعالیت های روزانه ی کودک برای او مشکل است، اصرار نکنید و فشاری به او وارد ننمایید.
با رفتار خودتان سعی کنید این باور را در کودک بوجود آورید که شما می توانید با صبر و حوصله ی کافی به حرفهای او گوش دهید. در این نشست سعی کنید با صحبتهای دلگرم کننده ی خود گفت و گو با کودک را پرثمر نمایید. دقت کنید که اظهارات، نظرات و صحبت هایی را که جنبه ی قضاوت و انتقاد دارد به حداقل برسانید. با این روش بدون تردید می توانید زمینه ی لازم را براب صحبت روان و سلیس و راحتی که کودک شما سزاوار آن است، فراهم نمایید. (همان طور که مطالعه فرمودید به هنگام گفت و گو با کودک باید بسیار آرام و صبور و متبسّم باشید، مطلقاً عجله نکنید و نگران وقت و کارهای دیگر نباشید. کودک شما از رفتار و چهره ی شما، جابجا شدن شما، به ساعت نگاه کردنها و غیره متوجه می شود که شما عجله دارد و او باید کمتر و یا تندتر صحبت کند، و همین برداشتها در او اضطراب ایجاد کرده، روانی کلامی او را مختل می نماید. مادرها بهترین گفتار درمانگران لکنت زبان کودکانشان هستند)
برای گفتار کودک، الگوی مناسبی ارائه نمایید
تصور ما این است که شما حتماً سعی دارید الگوی مناسبی برای صحبت کردن کودک خود ارائه نمایید، و به همین دلیل همواره خیلی روشن، صریح و شمرده صحبت کرده، از کلمات و جملات مناسبی برای نامیدن چیزهای مختلف و شرح وقایع و اتفاقات استفاده می کنید. ما مطمئن هستیم که شما همیشه در صحبت هایتان با کودک، از لغات و ترکیب کلمات و جملاتی که متناسب با سن و سطح فهم و ادراک اوست استفاده می نمایید. آيا شما برحسب عادت، خیلی تند و روان صحبت می کنید؟ اگر چنین است باید کاملاً متوجه باشید، زیرا ممکن است کودک شما سعی کند که نحوه ی حرف زدن شما را، بدون آنکه واقعاً از نظر قدرت و مهارت کلامی برایش مقدور باشد، تقلید نماید. لذا در این صورت بطور طبیعی دچار لکنت و وقفه ی زبان می شود. اگر فکر می کنید که این مسأله در مورد شما صدق می کند، پس بهتر است که کوشش کنید آهسته و شمرده تر صحبت نمایید. هنگام صحبت کردن از مکث های طبیعی و لازم غافل نشوید. اگر به هنگام صحبت با کودک، جملات شما خیلی طولانی و پیچیده بوده یا مطالب شما پیوستگی و ارتباط لازم را نداشته باشد، به احتمال زیاد کودک در فهمیدن حرف های شما با مشکل مواجه شده، در ارائه ی پاسخ های مطلول دچار تردید می شود. این قبیل شرایط، از جمله زمینه هایی است که موجب می شود کودک به هنگام گفتن پاسخ دچار ناروانی کلامی گردد.(از جمله شرایط مناسب صحبت کردن برای کودک آن است که او با رغبت و انگیزه و با تصویری کاملاً روشن از آنچه می خواهد بگوید، با مخاطبین آشنا، مهربان و صبور صحبت کند)
بنابراین همواره سعی کنید تا آنجا که برایتان مقدور است از جملات ساده و کوتاه استفاده نمایید.
نکته ی دیگر اینکه، آيا به هنگام گوش دادن به صحبت های کودک بعضاً این تمایل در شما بوده است که حرفش را قطع کرده، جملات او را صرفاً به دلیل اینکه می دانید چه می خواهد بگوید، قطع کنید؟ این کار هم که انجامش واقعاً ضرورتی ندارد، بی جهت موجب افزایش اضطراب و فشار روانی کودک می شود.
با صبر و حوصله به کودک فرصت دهید که راحت صحبت کند. به یقین شما می توانید عادت کنید که واکنش و صحبت صبورانه ای داشته باشید. با رفتار مهربان خود، با صبر و حوصله و بردباری تان به کودک خویش ثابت کنید که مادر و پدر، همیشه برای گوش کردن به صحبتهای او وقت دارند.
برای کودک تجارب خوشایندی از صحبت کردن فراهم نمایید
به طور مسلم شما تاکنون با گوش دادن به حرفهای کودکتان، به گونه ای که ما تشریح نمودیم، مسأله ی صحبت کردن را برای او تجربه ای خوشایند و نشاط آور نموده اید. امّا انتظار ما از شما بیش از اینهاست. شما می توانید حتی زمانی که کودک اولین سال زندگی خود را می گذراند و هنوز صحبت کردن را نیاموخته است، سخن گفتن با کودک را با فعالیت های خوشایند توأم نمایید. مثلاً خواندن شعر یا سرود، به هنگامی که کودک را در آغوش گرفته، آرام آرام تکان (تاب) می دهید، برای هر دوی شما نشاط آور و آرامش بخش خواهد بود. بیشتر وقت ها راجع به کارهایی که در منزل یا بیرون از منزل انجام می دهید برای کودک صحبت کنید. هرچقدر صحبت ها و فعالیت های خوشایند و یا به دیگر سخن، تفریحات و سرگرمی های کلامی را در خانواده بیشتر نمایید، کودک شما سریعتر می آموزد که صحبت کردن می تواند خوشایند و لذت بخش باشد.(در اینجا نیز تأکید اصلی بر این است که به گونه ای شایسته و بایسته در کودک ایجاد انگیزه نمایید. با فراهم نمودن زمینه ها و تجارب خوشایند و خاطره های نشاط آور در سخن گفتن، کودک را ترغیب و تشویق کنید که با شما با خیال راحت و انگیزه ی زیاد صحبت کند)
از سوی دیگر، این نوع فعالیتهای کلامی خوشایند جبران کننده ی اوقاتی خواهد بود که از کلام برای متنبّه نمودن، تنبیه(تنبیه شفاهی)، سرزنش و تکذیب رفتار کودک استفاده می شود.
بعضی از مواقع نیز لازم است همه ی اعضای خانواده به حرف های کودک کاملاً توجه نمایند، ولو اینکه این کار مستلزم کنترل رفتار و جلب توجه دیگر خواهران و برادران باشد. علاوه بر این، آنها (خواهران و برادران) لازم است یاد بگیرند به جای اینکه همیشه خودشان توجه دیگران را جلب کنند، فرصت بدهند تا دیگران هم صحبت کنند. البته اگر کودک هم به نوبه ی خود بخواهد که در صحبت ها متکلّم الوحده باشد، به او نیز باید به گونه ای فهمانده شود که دیگران هم لازم است صحبت کنند. در هرحال در این زمینه آنچه بسیار مهم است این است که از فراهم نمودن زمینه ها و تجارب دلسرد کننده و یأس آور برای کودک باید اجتناب ورزید.
برای کودک قصه بگویید و یا کتاب بخوانید
با صدای گیرا و رسا قصه گفتن برای کودک و یا خواندن کتاب داستان برای او نیز تأکیدی است بر بُعد خوشایند ارتباط کلامی. قصه گویی و خواندن کتابهای داستان برای کودک در جهت جلب توجه او از اهمیت بسزایی برخوردار است. در موقع قصه گفتن و یا خواندن کتاب سعی کنید با صدای نسبتاً بلند و آهنگ و نظمی خاص این کار را انجام دهید. زمانی که قصه های خاص و مورد علاقه کودک را چندین مرتبه نقل کردید و یا خواندید، به او فرصت بدهید تا در صورتی که تمایل و آمادگی دارد، بعضی از جملات قصّه را تکرار نماید و یا اینکه همه ی قصه را با کلمات خودش برای شما بازگو کند. اگر احساس می کنید که مهارتی در قصّه گویی ندارید، این کار را می توانید با صحبت کردن در مورد تصاویر و عکس های دوست داشتنی، بويژه آنهایی که با خود خاطره و حکایتی را به همراه دارند، انجام دهید. از زندگی و خاطرات دوران کودکی خودتان و یا از کارهای جالب خود کودک در گذشته، وقتی که کوچکتر بود، برای او بگویید. همه ی بچه ها شنیدن قصه ها و خاطره ها را دوست دارند. از بازگو کردن قصه های ترس آور اجتناب کنید، زیرا اگرچه ممکن است داستان های ترسناک برای کودک جالب و لذت بخش باشد، امّا نهایتاً موجب آزردگی ذهن و روان او خواهد شد. شما باید کارهایتان را به گونه ای برنامه ریزی نمایید که هر روز فرصتی داشته باشید تا بدون درگیری و مزاحمت و با خیال راحت برای کودک قصه بگویید و یا داستان مصوّر بخوانید. اگر برنامه ی قصه گویی شما برای کودک با برنامه های تلویزیون همزمان شده است، باید ترتیبی بدهید که در ساعات مشخصی تلویزیون خاموش باشد.(زمانی که ارتباط بین کودک و مادر صمیمی و دوست داشتنی باشد، لحظه های قصّه گویی مادر برای کودک خوشایندترین و لذت بخش ترین ساعات زندگی کودک خواهد بود. عموماً کودکان، این لحظات و ارتباطات بسیار صمیمی و دوست داشتنی را به همه ی کارهای دیگر، از تماشای تلویزیون گرفته تا بیرون رفتن و غیره ترجیح می دهند. قطعاً شما نیز می توانید چنین ارتباطی با کودک خود برقرار نمایید).
به کودک کمک کنید تا احساسات خود را با صحبت کردن ابراز نماید
سعی کنید در طول هفته یا ماه، حتی المقدور، چندین دفعه به کودک بگویید و یا به گونه ای نشان دهید که به او علاقه مند هستید و دوستش دارید. بی تردید برای کودک بسیار مشکل خواهد بود که بتواند عندالاقتضاء این قبیل احساسات بسیار ارزشمند را بدون برخورداری از یک الگوی مطلوب ابراز نماید(پدران و مادران فرزند یا فرزندان خود را عمیقاً دوست دارند، امّا متأسفانه برخی از آنان بنا به دلایلی موفق نمی شوند که احساس دوستی و محبت واقعی خود را به آنان ابراز نمایند. برای رشد متعادل عاطفی کودک ضروری است که پدران و مادران دوستی و محبت خودشان را هم با زبان و هم با رفتارشان به کودک ابراز کنند. این یک نیاز فطری کودک است و رشد مطلوب کودک در گرو تأمین بهینه ی این نیاز مهم است. کودک دوست دارد که وجود و رفتارش مورد توجّه و علاقه ی دیگران قرار گیرد. چه کسی بهتر از پدر و مادر می تواند خریدار چنین تقاضایی باشد؟ ابراز محبت به کودکان نشانی از اخلاص و ایمان انسان به رحمت و کرامت و محبّت خداوندی است)
به چه چیزی می خندید؟ اگر خنده ی شما به چیزهای باشد که موجب ناراحتی و دلگیری کسان دیگری شود، درواقع نحوه ی خنده ی نابجا و رفتار ناشایست را به کودک خود آموزش می دهید. کودک نیاز دارد درباره ی حرفها و کارهای خنده دار و افراد خندان چیزهایی بداند، بنابراین از خندیدن خودتان برایش صحبت کنید و به او بگویید که چه عاملی باعث خنده ی شما می شود. به او بفهمانید که شما به چیزهای خنده دار می خندید و نه به چیزهای ناراحت کننده.
موقعی که کودک عصبانیت و خشم خودش را ابراز می کند، با دقت و حوصله ی لازم پیش او رفته و به حرف هایش گوش کنید. با او در مورد چیزی که سبب ناراحتی و عصبانیت او شده بحث کنید. کودک ممکن است به دلایل متعددی مانند دلسردی، سرخوردگی و پافشاری در انجام کاری مطابق میل خودش، عصبانی و خشمگین شده باشد. احساس واقعی از ناراحتی و یا احتمالاً تقلیدی از خستگی مفرط و عصبانیت های شخص شما می تواند علت بروز خشم کودک باشد.
با کودک درباره ی اینکه همیشه راههای بهتری برای ابراز احساسات او وجود دارد، صحبت کنید. او را متقاعد نمایید که می تواند خواستهای مشروع خود را بدون اوقات تلخی و عصبانیت بدست آورد. در این زمینه برای او چند مثال عینی و محسوس بزنید و روشهایی را که می تواند با تمسّک به آنها احساسات خود را به شیوه ای مطلوب و سودمند ابراز کند، برایش تبیین و تشریح نمایید. زمانی که کودک نسبت به روشهای مناسب تری که می تواند با استفاده از آنها احساسات خود را ابراز کند، آگاهی پیدا می کند، تعارض هایی که موجب بسیاری از ناروانی های کلامی او می شود، بطور محسوس کاهش می یابد.
