|
مهارت های فرزند پروری
مهارت های فرزند پروری
پدر ومادرهاي عزيز تربيت فرزندان وظيفه دشواري است كه تقريبا به درازاي عمر ادامه دارد .بي شك همه ما دوست داريم پدر ومادر شايسته اي باشيم .از خود بپرسيم كه براي انجام رساندن اين وظيفه دشوار چه دانشي آموخته ايم و چه مهارتي كسب كرده ايم. متاسفانه اكثر والدين بدون آموزش و امادگي لازم در مسير تربيت فرزندان گام مي نهند و معمولا ازطريق آزمون و خطا دانش مهارتهاي فرزند پروري را كسب مي كنند. ما اعتقاد داريم كه هر پدر ومادري حق دارد ارزشها مهارتها و رفتارهاي مطلوب مورد نظرش را درفرزندش تقويت كند و با روشي كه صحيح مي داند با رفتارهاي نامطلوب كودكش مقابله كند . بنابراين مهارت فرزند پروري يعني: فرايند بزرك كردن و آموزش و پرورش فرزندان از تولد تا بزرگسالي. 5مهارتي كه والدين بايددر تربيت فرزندان خود به كارببرند: 1-توجه كردن 2-پاداش دادن 3- ناديده گرفتن 4- دستورات موثر به كودك خود دادن 5-استفاده درست از محروم سازي موقت مهارت های فرزند پروری با توجه نمودن به رفتارها و یادداشت کردن آنها و اینکه چند بار در روز اتفاق می‌افتد بهتر می‌توانید بفهمید که آیا کودک‌تان مشکل دارد و آیا نحوه برخورد شما برای حل مشکل مفید است یا نه؟ مهارت های فرزند پروری از روشهای گوناگون تشویق کردن استفاده کنید. تشویق‌های شما می‌تواند کلامی باشد (برای مثال: آفرین دخترم من واقعاً از این که بعد از اتمام بازی اسباب‌بازی‌هایت را مرتب کردی، خوشحالم) یا تشویق‌های غیر کلامی مثل لبخند زدن، چشمک زدن، بغل کردن، و … که کودکان از آن لذت می‌برند. اگر از تشویق مادی (خرید یک وسیله) استفاده می‌کنید دقت کنید آن وسیله گران نباشد ولی مورد علاقه فرزندتان باشد. حتماً بعد از اینکه کودک‌تان رفتار مطلوب را انجام داد آن را تهیه کنید و به وعده خود عمل کنید. مهارت های فرزند پروری از قبل آماده باشید و چنین موقعیت‌هایی را در خانه و خارج از خانه تمرین کنید. مهارت های فرزند پروری 9) تقسیم مسئولیت‌ها ۱۰ کلید اصلی تربیت فرزندان خیلی مهم است که به طریقی فرزندانمان را تربیت کنیم که با دادن انگیزه درونی، بالا بردن اعتماد به نفسشان، و ایجاد حس دوست داشته شدن در آنها، مسئولیت پذیری را به آنها آموزش دهیم. اگر فرزندانمان به این طریق تربیت شوند، به هیچ وجه برای ایجاد حس قدرت و تعلق در خودشان، به گروه های فاسد، موادمخدر و رابطه جنسی روی نمی آورند. ۱) زمانی را خالص و کامل به فرزندتان اختصاص دهید اعتماد به نفس فرزند شما شدیداً تحت تاثیر کیفیت زمانی است که با او می گذرانید نه مقدار آن زمان. با زندگی های پرمشغله امروز نمی توانیم ۱۰۰% تمرکز و توجهمان را به فرزندمان اختصاص دهیم. خیلی وقت ها وقتی فرزندمان سعی می کند با ما ارتباط برقرار کند، وانمود می کنیم که به حرف هایشان گوش می کنیم. اگر نتوانیم در طول روز زمانی را خالص و کامل با فرزندمان بگذرانیم، مطمئناً شروع به بدرفتاری می کند. توجه منفی در ذهن بچه ها خیلی بهتر از بی توجهی است. مهارت های فرزند پروری همچنین خیلی مهم است که احساسات فرزندانتان درست یا غلط نیستند. مثلاً وقتی دخترتان به شما می گوید که، “مامان تو با من وقت نمی گذرانی” در حالی که تازه با او بازی کرده اید، بدانید که او فقط احساسش را با شما در میان گذاشته است. پس بهتر است که در این اوقات برای احساسات فرزندتان ارزش قائل شوید و به او پاسخ مثبت دهید. ۲) حرف نزنید، عمل کنید آمار نشان می دهد که در روز بیشتر از ۲۰۰۰ خواسته از فرزندانمان داریم. پس عجیب نیست که بیشتر بچه هایمان دیگر صدای پدر و مادرشان را نمی شوند. به جای غر زدن و فریاد کشیدن سر بچه ها، از خودتان بپرسید، “چه کار باید بکنم؟” مثلاً، اگر سر پسرتان غر زده اید که چرا وقتی جوراب های کثیفش را درمی آورد آنها را توی هم گلوله نمی کند تا بفهمید کدام ها کثیف هستند، از این به بعد فقط جوراب هایی که در هم گلوله شده اند را بشویید. دو صدگفته چون نیم کردار نیست! ۳) با روش های درست اجازه بدهید فرزندتان احساس قدرت کند اگر شما این کار را نکنید خودشان راه های نادرستی برای احساس قدرت کردن پیدا می کنند. راه هایی که می توانید از طریق آن باعث شوید احساس ارزشمند بودن و قدرت داشتن کنند این است که به آنها اجازه انتخاب بدهید، اجازه بدهید در حساب کتاب هایتان کمکتان کنند، در پختن غذا کمکتان کنند یا در خرید کردن. یک بچه دو ساله می تواند ظرف های پلاستیکی یا سبزیجات را بشوید. بیشتر وقت ها ما کارهای بچه ها را انجام می دهیم در حالی که خودشان خیلی خوب از پس آن برمی آیند. مهارت های فرزند پروری ۴) از عواقب طبیعی استفاده کنید از خودتان بپرسید اگر در این اتفاق دخالت نمی کردید چه می شد؟ وقتی بی خود در کاری دخالت می کنیم، شانس درس گرفتن از عواقب کارشان را از بچه ها می گیریم. وقتی اجازه بدهیم که عواقب کارشان به طور طبیعی اتفاق بیفتد، رابطه مان با فرزندمان هم به خاطر غر زدن ها و سرزنش ها خراب نمی شود. باید اجازه بدهیم بچه ها خودشان راه حلی برای مشکلشان پیدا کنند. ۵) از عواقب منطقی استفاده کنید خیلی وقت ها اتفاقی که ممکن است در پس یک رفتار به وجود آید به آینده دور مربوط می شود. در این گونه موارد، نتایج و عواقب منطقی یک عمل بسیار موثر هستند. برای تاثیرگذاری، آن نتیجه باید کاملاً به آن رفتار مربوط باشد. مثلاً اگر فرزندتان فراموش می کند ویدئویی که کرایه کرده بود را برگرداند و شما او را یک هفته تنبیه می کنید، این فقط در او ایجاد خشم می کند. اما اگر خودتان ویدئو را برایش برگردانید و کرایه آن را از پول تو جیبی اش کم کنید آن وقت با نتیجه منطقی کارش مواجه می شود. ۶) از دعوا و مشاجره دوری کنید اگر فرزندتان روی اعصابتان راه می رود یا بی ادبانه با شما حرف می زند به هیچ وجه عصبانی نشوید و از کوره در نروید. فقط کافی است که اتاق را ترک کنید یا تهدیدش کنید که اگر یک بار دیگر کارش را تکرار کند، اتاق را ترک می کنید. ۷) فعل را از فاعل جدا کنید هیچ وقت به فرزندتان نگویید که بد است. این کار اعتماد به نفس او را خدشه دار می کند. به فرزندتان کمک کنید تشخیص دهد که این طور نیست که دوستش نداشته باشید بلکه رفتار اوست که نمی توانید تحمل کنید. برای اینکه فرزندتان اعتماد به نفس سالمی داشته باشد، باید بداند که تحت هر شرایط او را دوست دارید. با گرفتن محبتتان از بچه نمی توانید به او انگیزه دهید. مهارت های فرزند پروری ۸) هم مهربان باشید هم قاطع تصور کنید که به بچه ۵ ساله تان گفته اید که اگر سر وقت حاضر نشود همانطوری او را بغل کرده و سوار ماشین می کنید. به او گفته اید که هم می تواند در ماشین و هم در مهد کودک لباس بپوشد. دقت کنید که موقع بغل کردنش، با محبت این کار را بکنید اما درست سر وقت بدون هیچ بحث اضافه این کار را بکنید. ۹) تربیت کردن با هدفی در سر اکثر ما با رویکرد در دست گرفتن کنترل اوضاع فرزندانمان را تربیت می کنیم. ما دنبال راه حل مناسب هستیم و این معمولاً موجب تو سرخور شدن بچه ها می شود. اما اگر به عنوان والدین طوری با فرزندمان برخورد کنید که احساس کند یک فرد بزرگسال است، بسیار منطقی تر و باملاحظه تر رفتار کرده ایم. مثلاً اگر فرزندمان را تنبیه بدنی کنیم، او خشونت را از ما یاد می گیرد و وقتی بزرگ شود برای رسیدن به خواسته هایش از زور و خشونت استفاده کند. ۱۰) ثابت قدم باشید و تا آخر راه را دنبال کنید اگر با فرزندتان توافق کرده اید که وقتی وارد مغازه شدید نمی تواند شکلات بخرد، به هیچ عنوان با گریه کردن و التماس هایش زیر بار نروید.. با این روش فرزندتان یاد می گیرد که به حرف شما احترام بگذارد. نکته های کاربردی برای تربیت فرزندان تان کودک بدون مشکل وجود ندارد ولی مشکلات کودکان قابل درمان است.نکته مهم نحوه انجام اصول تربیتی است. migna.ir چنانچه اصول تربیت اشتباه باشد یا با خشونت و بی تفاوتی ارایه شود ، کودک آن را نمی پذیرد . یک خانواده خوب باید بتواند تربیت و انضباط را به نحوه شایسته ای برقرار نماید . در تربیت فرزندان مانند هر کار دیگر با مشکلاتی روبه رو خواهیم شد . اگر والدین از روش های صحیح تربیتی آگاه باشند ، باتمرین و به مرور زمان تجربه و مهارت آنان افزایش خواهد یافت ودرتربیت فرزندشان موفق تر خواهند بود. مهارت های فرزند پروری ۱) درکوتاه مدت انتظار پیشرفت زیادی نداشته باشید: موارد زیادی وجود دارد که دوست دارید به فرزندان خود بیاموزید ولی هیچ رفتاری با یک بار آموختن به دست نمی آید کودکان نیز همیشه برای فرا گرفتن آمادگی ندارند . آموزش نیاز به وقت،حوصله و موقعیت شناسی دارد.اگر والدین در این کار صبر و پشتکار نداشته باشند، خسته می شوند یا از کوره در می روند، و احترام خود را نزد فرزندان از دست خواهند داد . در این صورت فرزندان به خواسته های آنها بی توجه خواهند شد و خود را موظف به انجام آنها نخواهند دانست . تربیت مسوولیتی یک روزه نیست، آرامش ، پایداری و مقاومت می خواهد. ۲) پیشرفت های کوچک را هم در نظر بگیرید: کودکان و والدینی که از هر نظر کامل و بی عیب باشند وجود ندارند. فرزندان همیشه آن گونه که والدین توقع دارند عمل نمی کنند. مشکلات کودکان معمولا یک شبه حل نمی شود و تغییرات در کودکان و بالغین تدریجی ، آرام و مرحله به مرحله صورت می گیرد. برخی والدین وقتی در تغییر عادات و رفتارهای فرزندشان به مشکل برمی خورند ، به سرعت آشفته و نا امید می شوند و اعتماد به نفس خود را از دست می دهند . حال آنکه باید به پیشرفت های کوچک و تدریجی فرزندشان توجه نمایند زیرا کلید پیشرفت های بزرگ ، تشویق پیشرفت های کوچک است. ۳) در هر زمان تنها روی یک مشکل تمرکز کنید: فرزند شما ممکن است مشکلات متعددی داشته باشد ولی اگر شما بخواهید همه موارد را با هم اصلاح کنید موفق نخواهید شد.برای موفقیت باید تنها یک مشکل را در نظر بگیرید و پس از حل آن به نوبت به مشکل دیگری بپردازید . هدف تان را با کلمات ساده ای که برای کودک قابل فهم باشد برایش توضیح دهید و به او بگویید در این مورد خاص دقیقاً چه انتظاری از او دارید سپس به پیشرفت های هرچند کوچک کودک در راه اصلاح رفتارش دقت نمایید و با واکنش های مثبت و تحسین آمیز به او بفهمانید که رفتارش مناسب و مورد پسند است . ۴) هرگز از تحسین کودک غافل نباشید: تحسین کودک بسیار ارزشمند است.کودکان در هر سنی که باشند تمایل دارند والدین آنها را بپسندند و از آنها راضی باشند .کودک نمی داند کدام رفتار مناسب و کدام نامناسب است.او هر رفتاری را که با واکنش والدین روبه رو شود یا او را به هدف برساند مثبت تلقی کرده و تکرار خواهد کرد. تصور نکنید داشتن رفتار مناسب امری بدیهی و از وظایف فرزند شماست.این طرز تفکر باعث می شود پرتوقع شوید، نسبت به رفتارهای مناسب فرزندتان بی اعتنا شوید و تنها به رفتارهای نامناسب و منفی او توجه کنید. مسلما به جز رفتارهایی که شما را ناراحت می کند ، رفتارهای مناسب و مثبت زیادی نیز در فرزند شما وجود دارد. اگر با واکنشی تایید کننده به فرزندتان نشان دهید که ازکدام رفتارش راضی هستید ، کودک سعی می کند با تکرار آن رضایت بیشتر شما را به دست آورد . نشان دادن نارضایتی از رفتارهای نامناسب تنها زمانی موثر خواهد بود که قبل از آن فرزندتان را به دلیل رفتارهای مناسبش تشویق کرده باشید . مهارت های فرزند پروری ۵) اهداف را با شرایط کودک منطبق کنید: اهداف خود را متناسب با سن، شخصیت، توانایی، رشد عقلی و شرایط محیطی فرزندتان تعیین نمایید .همه کودکان در یک سن خاص وارد مرحله مشابه نمی شوند و میزان آموزش پذیری آنها نیز به یک میزان نیست. با توجه به اینکه همه افراد یک جور نیستند و موقعیت ها نیز متفاوت است ، یک راه حل قطعی و مستقل برای هر مشکلی وجود ندارند . ۶) هماهنگ باشید: موفقیت والدین در تغییر رفتارهای کودک نیازمند هماهنگی بین پدر و مادر است.پیش از هر اقدامی ، رفتارهایی را که می خواهید اصلاح کنید ، دقیقا مشخص کنید و برای رفع آن برنامه ای هماهنگ طراحی کنید . شما و همسرتان باید پیش از دست زدن به هر کاری در مورد کودک تان اتفاق نظر داشته باشید . وقتی تصمیم خود را گرفتید و روی برنامه اجرایی توافق کردید ، هماهنگ و یکسان عمل نمایید. ۷ قانون اصلاح و تربیت بچه های بی ادب هیچ کس دوست ندارد بچه ای بی ادب داشته باشد. برای همین اغلب پدرومادرها تلاش می کنند از هر راهی که به ذهنشان می رسد برای تربیت فرزندان شان استفاده کنند… این راه ها البته همیشه موفقیت آمیز نیستند و گاهی اسباب شرمندگی و عصبانیت والدین را فراهم می کنند. ۷ راهکار زیر نیز به شما کمک می کنند تا اشتباهات خود را در مسیر تربیت فرزندتان برطرف کنید. ۱) خودتان مودب باشید بله! تا وقتی که در خانه هنگام مواجهه با همسر یا فرزندان دیگر خود رفتار مودبانه ای را در پیش نگیرید، خواندن و عمل به ۶ توصیه دیگر هیچ تاثیری در رفتار پسربچه بی ادب شما نخواهد گذاشت. پس با کمال احترام یک بار دیگر تکرار می کنیم اگر ذره ای شک دارید که در هفته های اخیر رفتار غیرمحترمانه ای از شما در محیط خانه سر زده، بهتر است فعلا از خیر تربیت فرزند بی ادب خود بگذرید. مهارت های فرزند پروری ۲) «لطفا» و «متشکرم» از دهانتان نیفتد لطفا هیچ وقت این دو کلمه طلایی را فراموش نکنید. حتی بهتر است از همان زمانی که کودک شما زبان باز می کند تکرار این دو اصطلاح را با او تمرین کنید. البته حتما شما خود بهتر می دانید که آموختن عملی و دوطرفه این کلمات به مراتب موثرتر از تکرار قراردادی آنهاست. لطفا نترسید! ابهت و اقتدار شما زیر سوال نخواهد رفت اگر هنگام خوردن صبحانه به کودک خود بگویید: «لطفا یک تکه نان به من بده» و وقتی نان به دست شما رسید، بگویید: «ممنونم پسرم.» اگر سپاسگزاری و خواهش محترمانه از کودکی در رفتار فرزند شما تثبیت شود می تواند به عنوان یک مسیر مطمئن برای رفتار مودبانه او در آینده تبدیل شود. به هر حال از اینکه وقتی چیزی از فرزند خود می خواهید جمله تان را با لطفا شروع می کنید از شما صمیمانه متشکریم! ۳) بگذارید تلفن را او جواب بدهد برای آنکه فرزند شما از مسیر مهد کودک و مدرسه بگذرد تا به طور جدی وارد جامعه شود سال های زیادی طول خواهد کشید. در این سال ها مواجهه چندانی با افراد بزرگسال و غریبه ندارد. باوجود این تلفن وسیله خوبی است تا نحوه مودبانه صحبت و رفتار با یک فرد ناآشنا را یاد بگیرد. بهتر است فرزند شما مسوول برداشتن گوشی تلفن باشد و از همان کودکی به او یاد بدهید که چگونه با دیگران محترمانه صحبت کند. ۴) از ۳سالگی تربیت تان را هدفمند کنید! فرض کنید در صف نانوایی ایستاده اید و ناگهان دختر ۴ ساله شما دستتان را می کشد و با صدای بلند می گوید: «مامانی این زنه چرا اینقدر چاقه؟» یا اینکه: «مامان! مامان! اون آقاهه رو نگاه کن اصلا مو نداره» روان شناس و استاد واحد رشد و تکامل شخصیتی کودکان دانشگاه ویتیر می گوید: «بچه ها از روی نادانی یا کنجکاوی گاهی از چیزهایی حرف می زنند که برای ما بزرگ ترها شرم آور است. با وجود این از سن ۳ سالگی به بعد هر کودکی می تواند به این درجه از ادراک برسد که اعمال و رفتار او می تواند روی احساسات اطرافیانش اثر بگذارد. بچه ها ذاتا از اینکه باعث خوشحالی اطرافیان شوند لذت می برند. این درست همان جایی است که شما باید وارد عمل شوید.» فرض کنید دوستتان برایتان یک کتاب هدیه آورده و شما در حضور فرزندتان از او صمیمانه تشکر کرده اید. حالا بهتر است بعد از رفتن دوستتان رفتار مودبانه خود را این گونه برای فرزندتان توضیح دهید: «خاله مریم از اینکه من از او تشکر کردم و گفتم چقدر کتاب خواندن را دوست دارم، خوشحال شد.» عکس این قضیه هم کاملا صادق است. فرض کنید به دلیل کندی یک کارمند بانک در حضور فرزندتان به تندی با او صحبت کرده اید. بهتر است برای فرزندتان هم که شده از آن کارمند عذرخواهی کنید و بعد از خروج از بانک به دخترتان بگویید: «داد کشیدن من آن خانم را ناراحت کرد و من برای اینکه دوباره خوشحالش کنم از او عذرخواهی کردم.» ۵) آداب معاشرت را به او بیاموزید هیچ مربی عاقلی وسط یک مسابقه فوتبال تلاش نمی کند تا شیوه درست دریبل زدن را به بازیکنانش یاد بدهد. جشن تولد فرزند شما حکم همان مسابقه فوتبال را دارد. بهتر است یک هفته حتی یک ماه پیش از روز تولد دختر خود با یک برنامه ریزی دقیق و منسجم ذهن او را برای مراسمی که در پیش دارد آماده کنید. برای این کار لازم است بارها به یادش بیاورید که اگر از کادوی یکی از اقوام یا دوستان خوشش نیامد، باز هم لبخند بزند و به طرفش برود، او را ببوسد و از او تشکر کند. بنابراین گفتن این جمله که دخترم از دایی تشکر کن آن هم در وسط جشن تولد، یک معنی بیشتر ندارد و آن هم «کم کاری» شما در تربیت فرزندتان! مهارت های فرزند پروری ۶) توضیح بدهید، دستور ندهید بچه، بچه است. اگر با تمام زحماتی که کشیده اید، درست هنگام بریدن کیک یک حرف شرم آور از دهان کودک شما بیرون آمد یا اینکه ناگهان سایز دماغ همسرخواهرتان را به یک شخصیت کارتونی شبیه دانست بهتر آن است که مانند یک مربی حرفه ای بسکتبال عمل کنید و در اولین فرصت یک (تایم اوت) بخواهید. کودک خود را به یک اتاق خالی ببرید و برایش توضیح دهید! بله دقیقا توضیح دهید نه دستور! به او توضیح دهید که این حرفش امکان دارد باعث ناراحت شدن همسر خواهرتان شده باشد و او حالا می تواند برای پیشگیری از ناراحت شدن او از فرد موردنظر عذرخواهی کند. دکتر دانیل اوگان، استاد روان شناسی دانشگاه نوودا معتقد است این کار تنها در حالتی ممکن است که پیش از آن شما به فرزندتان شیوه صحیح و مثبت مواجه شدن با اطرافیان را آموخته باشید. او به مادرانی که فرزندان پیش دبستانی دارند توصیه می کند که حتما «عبارت من دوست دارم» را در ساختار جملات فرزندشان وارد کنند. تا آرام آرام شیوه نگاه مثبت به اطرافیان داشتن را یاد بگیرند. به عنوان نمونه یاد بگیرند بگویند: من بیسکوییتی را که برایم خریدید دوست دارم. من این بازی جدید را که به من یاد دادید دوست دارم. ۷) او را با کسی مقایسه نکنید با ادب بودن مسابقه نیست. این یعنی هیچ کدام از قواعد یک مسابقه را نمی توان برای تربیت فرزندتان به کار برد. اگر برای یک رفتار محترمانه به فرزندتان پاداش بدهید در حقیقت به جای تربیت دارید او را شرطی می کنید. اگر رفتار بی ادبانه او را با رفتار محترمانه پسرخاله اش مقایسه کنید مطمئن باشید که راه را برای ورود آفت های فراوانی به شخصیت او باز کرده اید از برافروختن حس حسادت و نفرت گرفته تا تبدیل شدن او به یک انسان چند چهره. لطفا فرزندتان را با کسی مقایسه نکنید. راهکارهای افزایش رفتار مطلوب در کودک معمولا خانواده ها در برخورد با فرزندانشان با مشکلات متعددی مواجه هستند. مشکلاتی از قبیل: پرخاشگری، بی نظمی، بدغذایی، بدخوابی و … . رفتار درمانی از تکنیک هایی است که برای مواجه با این مشکلات و فائق آمدن بر آنها کاربرد بالایی دارد. این تکنیک ها به دلیل سهولت به کارگیری و اثرمندی بالا، موجب می شوند تا والدین به طریقه مناسب و صحیح بتوانند مشکلات رفتاری فرزندانشان را برطرف کرده و رفتارهای نامطلوب آنها را به سمت رفتارهای مطلوب سوق دهند. با استفاده از روشهای تغییر رفتار و رفتاردرمانی، والدین می توانند مجموعه ای از فنون یادگیری را که هدف آن اصلاح رفتار، افزایش رفتار مطلوب، کاهش رفتار مطلوب و حذف رفتار نامطلوب است را در مورد فرزندان خود به کار بندند، لذا بهتر است که ابتدا نوع رفتار و رفتار هدف مشخص شده و سپس راه حل مناسبی برای تغییر رفتار تعیین گردد. ● افزایش رفتار صحیح و مطلوب در برخی موارد دیده شده است که کودک رفتاری را آموخته است اما به حد کافی آن رفتار را تکرار نمی کند. برای مثال کودکی را در نظر بگیرید که مشق نوشتن، غذا خوردن و سلام کردن را آموخته است اما به میزان کافی و مطلوب این رفتارها را انجام نمی دهد. مهارت های فرزند پروری در این موارد می توان به یکی از روشهای ذیل عمل کرد: الف) تقویت مثبت: در تقویت مثبت زمانی که رفتار مطلوب را در کودک مشاهده کردیم، محرکی را که برای کودک مطلوب است ارائه می کنیم. برای مثال از تشویق، جایزه دادن، لبخند زدن، توجه کردن، در آغوش گرفتن و … استفاده می نماییم. تقویت مثبت یکی از بهترین روشها برای افزایش رفتار مطلوب است، اما چیزی که در اینجا اهمیت دارد نوع تقویتی است که به کودک ارائه می شود. ممکن است برخی از محرک ها برای کودکی تقویت کننده باشند حال آنکه برای کودکی دیگر تقویت کننده نباشند. برای مثال ممکن است که انواع خوراکی ها برای کودکی خوشایند بوده، در صورتی که کودکی دیگر هیچ گونه تمایلی به خوراکی نداشته باشد. بنابراین باید توجه داشته باشیم محرکهای خوشایند کودکمان را شناسایی کرده و در موارد مناسب به کار بندیم. مورد دیگری که باید در نظر گرفت، تعداد و زمان ارائه تقویت کننده است. تقویت مداوم و زیادی از حد برای هر نوع فعالیتی که کودک انجام می دهد باعث می شود که کودک رشوه گیر و پرتوقع بارآمده و علاوه بر آن خودجوشی و خودانگیختگی اش از بین برود. بنابراین بهتر است که برای ارائه تقویت مثبت به ترتیب ذیل عمل نماییم: ـ رفتاری که قصد افزایش آن را داریم شناسایی کنیم. ـ در ابتدای اجرای برنامه تغییر رفتار، در مقابل هر رفتار مطلوب، کودک را تقویت نماییم. ـ زمانی که رفتار مطلوب افزایش پیدا کرد، به مرور تعداد تقویت ها را کاهش دهیم. ـ در نهایت بعد از مدتی که رفتار به طور کامل و مداوم انجام شد، تقویت را حذف کنیم. ▪ مثال: کودکی را در نظر بگیرید که فقط در برخی موارد سلام می کند. هدف ما این است که کودک رفتار سلام کردن را افزایش دهد. لذا در ابتدای امر، در هر زمانی که سلام کرد او را تقویت می کنیم.حال ممکن است که این تقویت بصورت بوسیدن، تحسین کردن، لبخند زدن و … باشد. بعد از مدتی تنها در بعضی موارد او را تقویت کرده و در نهایت تقویت را حذف می کنیم تا رفتار بصورت درونی و خودانگیخته انجام شود. موارد دیگری که باید در مورد تقویت مثبت در نظر داشته باشیم به شرح ذیل هستند: همیشه از یک نوع تقویت کننده خاص استفاده نکنیم چرا که اثربخشی آن به مرور زمان از بین خواهد رفت. تنها در صورتی رفتار را تقویت نماییم که پیشرفتی در رفتار مشاهده کنیم. در غیر این صورت رفتار نامطلوب کودک نیز تقویت خواهد شد. تقویت باید بلافاصله بعد از ارائه رفتار مطلوب صورت گیرد چرا که اگر تاخیری در ارائه تقویت انجام شود تاثیر اندکی در افزایش رفتار مناسب خواهد داشت. این حالت در مورد کودکان خردسال اهمیت بیشتری دارد. مهارت های فرزند پروری ب) تقویت منفی: در این روش، در صورت ارائه رفتار مطلوب از جانب کودک، محرکی که برای او نامطلوب و آزار دهنده است را حذف می کنیم. ▪ مثال: کودکی را در نظر بگیرید که برای جلب توجه و اینکه او را در آغوش بگیرند، جیغ و داد راه انداخته و گریه می کند. در صورتی که والدین کودک در این زمان به خواسته او توجه کنند این رفتار کودک تقویت خواهد شد و در موارد مشابه تکرار خواهد گردید. حال اگر در این زمان به کودک بی توجهی کنند، رفتار کودک به مرور از بین خواهد رفت چرا که متوجه می شود این روش برایش کارساز نبوده است. در این صورت اگر والدین در زمانی که کودک رفتار مطلوبی از خود نشان داد، او را در آغوش بگیرند و به او توجه کنند (عدم توجه را حذف کنند)، رفتار مطلوب جایگزین رفتار نامطلوب خواهد شد. ● روش های ایجاد رفتار مطلوب روش های ایجاد رفتار مطلوب زمانی به کار می رود که کودک رفتاری را نیاموخته باشد و ما در صدد باشیم تا این رفتار را به او بیاموزیم. مانند: آموزش توالت، غذا خوردن و … که برای این کار می توانیم از روش های ذیل استفاده نماییم. الف) قرار دادن الگو یا سرمشق اجتماعی: والدین بهترین الگو و سرمشق برای کودکانشان هستند، چرا که کودکان در بسیاری از موارد از والدین خود تقلید می کنند. چنانچه کودکی شاهد دروغ گفتن پدر خود باشد چه بسا در موارد مشابه دست به دروغ گفتن بزند.بنابراین همان مقدار که مشاهده رفتار مطلوب در رفتار کودک موثر خواهد بود، مشاهده رفتار نامطلوب نیز در رفتار او اثر خواهد داشت. بنابراین یکی از بهترین روش ها برای ایجاد رفتار مناسب (آموزش رفتار مناسب) همراه شدن والدین با کودک است که در این صورت می توان برای تحکیم این رفتار آموخته شده از تقویت کننده ها استفاده کرد. ▪ مثال: در صورتی که والدین بخواهند رفتار مسواک زدن را به کودک خود بیاموزند می توانند در ابتدا برای انجام این عمل با کودک خود همراه شوند و بعد از اینکه کودک این عمل را آموخت، جهت تحکیم آن از روش های تقویت که شرح آن آمد استفاده نمایند. مورد دیگری که باید در نظر داشته باشیم این است که برای الگو قرار دادن، داستان ها و افسانه ها نیز تاثیر به سزایی در رفتار کودک خواهند داشت. با شنیدن داستان ها کودکان با شخصیت اصلی داستان همانند سازی کرده و رفتارهای او را می آموزند. علاوه بر داستانها، فیلم ها و کارتونهایی که کودکان مشاهده می کنند و همچنین بازیهای کامپیوتری که انجام می دهند نیز بر عملکرد و رفتار آنها بی اندازه موثر است. لذا انتخاب داستانها، کارتونها، فیلمها و بازیهای کامپیوتری مناسب برای کودک از اهمیت به سزایی برخوردار است. مهارت های فرزند پروری ب) شکل دهی گام به گام رفتار: در این روش، رفتار هدف به بخشهای کوچک تری تقسیم شده و هر بخش برای تثبیت شدن تقویت می گردد. در اینجا والدین برای تقویت کردن نباید منتظر بمانند که رفتار بطور کامل نمایان شود. حتی در برخی موارد می بایست رفتاری را که کاملا درست نیست تقویت کرد. این روش برای استفاده مناسب از توالت بسیار موثر است. ▪ مثال: برای آموزش استفاده از توالت در ابتدا به محض اینکه کودک اعلام کرد که آماده رفتن به توالت است حتی اگر پوشک خود را کثیف کرده بود، تقویت می شود. بعد از اینکه این رفتار به طور کامل شکل گرفت و کودک در هر نوبت اعلام کرد که آماده رفتن به توالت است، تقویت را کاهش داده و در نهایت حذف می کنیم و تنها در صورتی که کودک زمان توالت رفتن خود را اعلام کرد و پوشک خود را کثیف نکرده بود، او را تقویت می نماییم. این مراحل را تا جایی ادامه می دهیم که رفتار به طور کامل شکل بگیرد. البته باید توجه داشته باشیدکه در پایان، زمانی که کودک کاملا آموزش دید، تقویت به مرور و به طور کامل حذف گردد تا رفتار بصورت خودانگیخته صورت گیرد. ج) نشان دادن علامتی برای رفتار مطلوب: نشان دادن علامت برای انجام رفتار مطلوب یکی از روش هایی است که کارایی بسیار بالایی دارد. به وسیله این روش جهت یادآوری به کودک قبل از اینکه رفتاری را انجام دهد، علامتی را نشان می دهیم. بدین ترتیب دیگر از گفتار برای تاکید به کودک جهت انجام رفتار مورد نظر استفاده نمی کنیم. مزیت این روش بر گفتار این است که اگر از گفتار استفاده کنیم حالتی مانند غر زدن پیش خواهد آمد و در مواردی کودک آزرده خواهد شد، درصورتی که استفاده از علایم از آنجایی که حالتی مانند بازی دارد، کودک را مشتاق به انجام رفتار مورد نظر می نماید. ▪ مثال: کودکی را در نظر بگیرید که قبل از غذا خوردن دستهای خود را نمی شوید. قبلا به او آموخته ایم که قبل از خوردن غذا باید دستهای خود را بشوید، اما گاها کودک این رفتار را فراموش می کند. در این هنگام هر روز در کنار ظرف غذای او برچسبی به نشانه شستن دست می چسبانیم تا کودک به محض دیدن آن به یاد شستن دستهایش بیافتد. ● کاهش و حذف رفتار نامطلوب در کودکان در برخی موارد کودکان دارای رفتارهای نامطلوبی مانند: نخوردن غذا، صحبت کردن در میان صحبت دیگران، بی نظمی و … هستند که بهتر است برای از بین بردن این نوع رفتارها با توجه به شرایط یکی از روشهای ذیل را انتخاب کنیم. الف) روش آستانه: در این روش محرک ناخوشایند که موجب رفتار نامطلوب می گردد تا حدی به کودک ارائه می گردد که رفتار نامطلوب ظاهر نشود. ▪ مثال: کودکی را تصور کنید که دارو یا غذای مخصوصی (محرک ناخوشایند) را نمی خورد و اگر از او بخواهیم که این کار را انجام دهد شروع به گریه و زاری (رفتار نامطلوب) می کند. در این زمان باید ارائه دارو یا غذا به کودک را از کمترین حد شروع کرده و سپس به مرور زمان میزان آن را افزایش دهیم، به نحوی که کودک آزرده نگردد. مهارت های فرزند پروری ب) روش محروم کردن: در این روش محرکی را که برای کودک خوشایند است در زمان انجام عملی نامطلوب حذف می کنیم. بسیاری از والدین با این روش آشنا هستند و در بسیاری موارد از آن استفاده می نمایند چرا که نتیجه خوبی به دست آورده اند. ▪ مثال: کودکی بر خلاف وظیفه ای که در انجام تکالیفش دارد، این کار را انجام نمی دهد. اگر والدین او بعداز ظهر که کودک باید برنامه مورد علاقه اش را در تلویزیون ببیند به او اجازه این کار را ندهند، از روش محروم کردن استفاده نموده اند. ـ توجه: اگر از روش محروم کردن استفاده کردید (اجازه دیدن تلویزیون را ندادید)، تا زمانی که کودک رفتار مطلوب را انجام نداد به او اجازه این کار را ندهید چرا که کودک یاد می گیرد که اگر الان تلویزیون تماشا نکرد تا ساعاتی دیگر والدین او این موضوع را فراموش کرده و او می تواند مجددا به محرک خوشایند دست یابد. بنابراین روش محروم کردن اثر خود را از دست خواهد داد. ج) تنبیه: تنبیه از نامطلوب ترین روشهایی است که برای تغییر رفتار استفاده می شود. تنبیه زمانی اتفاق می افتد که کودک رفتار نامطلوبی انجام داده و در مقابل، محرک ناخوشایندی از سوی والدین دریافت می دارد. باید توجه داشته باشید که تنبیه عوارض جانبی زیادی دارد، لذا تا حد امکان از انجام دادن آن باید خودداری کرد و به ازاء آن از روش محروم کردن استفاده نمود. تنبیه تنها یک پاسخ دارد: “دیگر این کار را انجام نده”. در حالی که پاسخی جایگزین برای آن را ندارد. یعنی به کودک نمی آموزد که اگر این کار را انجام ندادی چه کار دیگری باید به جای آن انجام دهی. به علاوه اینکه در تنبیه کودک حالت نفرت و انزجار پیدا می کند و ممکن است از محیطی که در آن تنبیه شده است(مانند: مدرسه یا خانه) و فرد تنبیه کننده (مادر، معلم) فراری شود و در نهایت اینکه ممکن است تنبیه منجر به انجام رفتار پرخاشگرانه ای از سمت کودک گردد که از رفتار اولیه ناخوشایندتر است. البته باید در نظر داشت که همیشه تنبیه مضر نیست و می تواند در برخی موارد مفید نیز باشد، اما باید در نظر داشت زمانی که از تنبیه استفاده می کنیم حتما رفتار مطلوب در مقابل رفتار نامطلوب را هم تشویق نماییم. مهارت های فرزند پروری ● روش های نگهداری رفتار در نظر داشته باشید که ممکن است کودکی رفتاری را آموخته باشد و آن را به طور صحیح انجام دهد. در اینجا لازم است که والدین برخوردی موثر با این رفتار کودک داشته باشند تا مبادا زمانی از بین برود. برای مثال کودکی را در نظر بگیرید که این رفتار را آموخته است که در میان صحبت دیگران حرف نزند. حال اگر والدین به او توجهی نکنند و به او اجازه صحبت کردن ندهند بعد از مدتی در میان صحبت . لذا لازم است که والدین از انواع روش های تقویت برای حفظ و نگهداری رفتار کودک استفاده کنند. در اینجا انواع روش های تقویت را با ذکر مثال برمی شماریم: ▪ تقویت نسبی ثابت: در این نوع تقویت، کودک برای تعداد معینی از رفتارهای مطلوبی که انجام می دهد تقویت می گردد. ـ مثال: والدین به کودک خود می گویند که بعد از هر ۴ نمره خوبی که کسب کرد برای او یک جایزه می خرند. در ابتدای کار بسیار مفید می باشد اما اگر برای نگهداری رفتار از این نوع تقویت استفاده کنیم کودک پرتوقع و رشوه گیر می شود و به. ▪ تقویت نسبی متغیر: در این زمان تقویت نسبت به تعداد رفتارهای مطلوب انجام می گیرد اما مشخص نیست که ارائه تقویت بعد از چه تعداد رفتار مطلوب انجام می شود. ـ مثال: کودکی را در نظر بگیرید که قرار است نمرات خوبی در درس ریاضی کسب کند. والدین او ممکن است که یک بار بعد از گرفتن ۴ نمره خوب و یک بار بعد از گرفتن ۶ نمره خوب به او پاداش دهند. موضوعی که در اینجا مهم است این است که تعداد رفتارهایی که بعد از آن کودک تشویق می گردد برای او مشخص نمی گردد. ▪ تقویت فاصله ای ثابت: در این نوع تقویت، کودک بعد از مدت زمانی ثابت تقویت دریافت می دارد. ـ مثال: کودکی را در نظر بگیرید که به او آموخته ایم هر روز قبل از رفتن به تخت خواب مسواک بزند. حال برای اینکه رفتار او را ثابت نگه داریم در پایان هر هفته برایش جایزه ای می خریم. در اینجا فاصله زمانی مشخص است و تغییر نمی کند. این روش نیز مانند روش اول اگر برای نگهداری رفتار استفاده شود کودک را پرتوقع می کند.. ▪ تقویت فاصله ای متغیر: در اینجا کودک بعد از مدت زمانی تقویت می شود اما اینکه چه زمانی این تقویت صورت می گیرد برای او مشخص نیست. ـ مثال: کودکی که بعد از بازی با اسباب بازیهایش آنها را جمع کرده و سرجایش می گذارد، یک بار در آخر هفته و یک بار دیگر بعد از ۳ هفته تشویق می شود. در اینجا نیز چیزی که حائز اهمیت است این است که زمان برای کودک معین نمی گردد. باید توجه داشته باشیم که تقویت های متغیر برای نگهداری رفتار بهترین نوع تقویت کننده ها هستند چرا که رفتار خودانگیخته کودک را از بین نبرده و او را پرتوقع نمی کند این در حالی است که تقویت کننده های ثابت برای شکل دهی رفتار، بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند و تا آنجایی از آنها استفاده می کنیم که رفتار به طور کامل شکل متغیر استفاده می نماییم. مهارت های فرزند پروری تا اطلاع ثانوی مامانت نیستم! همه ما در تربیت فرزندانمان گاه دوست داریم جهت و مسیر درست تری را انتخاب کنیم و شیوه ای صحیح را در قبال رفتارهای نادرست کودکمان داشته باشیم. اصلاً گاهی اوقات پیش می آید که مدیریت رفتار فرزندمان با ماست و این ما هستیم که حد و حدود رفتارهای آنها را به طور مستقیم و با استراتژی های خاص مشخص می کنیم. برای افزایش یا کاهش رفتاری خاص می توان از تکنیک های مختلفی استفاده کرد. تشویق، تنبیه، محروم سازی، جریمه، تقویت منفی و… اما یکی از همین تکنیک ها که معمولاً خانواده ها کمتر با آن به صورت علمی آشنایی دارند اگرچه ممکن است در رفتارها از آن استفاده کنند، تکنیک تقویت منفی است. نقطه مقابل این امر تقویت مثبت است. منظور از تقویت مثبت ارائه تقویت کننده یا عامل تشویقی مثبت است تا رفتاری مطلوب را نیرومند سازیم در حالی که در تقویت منفی محرک آزارنده را برای افزایش رفتاری مطلوب که کمتر رخ می دهد حذف می کنیم . فرض کنید کودک شما بدون دلیلی منطقی با حالتی پرخاشگرانه به سمت شما می آید تا طبق نیاز درونی از طریق همدلی و یا صحبت با شما و یا اعتراض به کار شما روند کار را طبق میل خود پیش برد. در این مواقع اگر شما از این حالت پرخاشگرانه استقبال کنید و او را با همین خشم و عصبانیت بپذیرید و با او صحبت کنید. او را تشویق نموده اید که از این پس همیشه خواسته های خود را از همین طریق برآورده سازد تا از محبت و توجه شما محروم نشود. در صورتیکه این رفتار شیوه ای مناسب نیست ما باید به او یاد دهیم که شیوه ای مناسب تر را برای بیان خواسته ها برگزیند لذا از تکنیک تقویت منفی استفاده می کنیم . به فرزند خود اخطار می دهیم که “اگر می خواهی به این رفتارت ادامه دهی برو توی اتاقت و هر وقت توانستی آرام و منطقی و مؤدب صحبت کنی من آمادگی دارم تا به حرفهایت گوش بدم”. به این شیوه او را در مسیری سوق داده اید که برای اجتناب از محرومیت عاطفی از طرف مادر نوعی تغییر را در رفتار خود ایجاد کند. این شیوه می تواند راه حلی برای بسیاری از مشکلات باشد. اما در صورت وجود سه شرط قابل اجراست. 1- در صورتی که ادامه دادن رفتار و ایجاد خستگی برای کودک باعث حذف رفتار وی نشود. بعضی اوقات اگر کودک را آزاد بگذاریم تا به رفتار نا مناسب خود ادامه دهد در اثر خستگی ایجاد شده خود ، آن رفتار را ترک می کند در این مواقع نباید از تقویت منفی استفاده نمود. به فرزند خود اخطار می دهیم که “اگر می خواهی به این رفتارت ادامه دهی برو توی اتاقت و هر وقت تونستی آرام و منطقی و مؤدب صحبت کنی من آمادگی دارم تا به حرفهات گوش بدم”. 2- اگر با تشویق رفتاری مخالف رفتار نامناسب به هدفمان نمی رسیم. در بعضی اوقات ما می توانیم با تشویق رفتار های مغایر با رفتار نامناسب به هدفمان برسیم. پس جایی برای تقویت منفی باقی نمی ماند. 3- اگر با بی اعتنایی ما رفتار از بین نمی رود. در برخی اوقات هم لازم نیست تکنیک خاصی را پیاده کنیم . همین قدر که نسبت به رفتار نامناسب بی اعتنا باشیم به تدریج به خاموشی می گراید. موارد فوق به سه تکنیک اشباع، تقویت رفتار مغایر و خاموشی اشاره دارد. اگر این سه روش در مورد کودک شما و رفتارش مؤثر نیست می توانید از تقویت منفی استفاده کنید. دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا |
مهارت های فرزند پروری
