بیماری دیابت در اثر ناتوانی بدن در تولید انسولین ، یا کاهش یا عدم اثر انسولین درسوخت و ساز مواد قندی پدید می آید. امروزه، دیابت یکی از مهم ترین مشکلات بهداشتی – درمانی و اجتماعی – اقتصادی جهان محسوب می شود، به گونه ای که بیش از ۱۵۰ میلیون نفر در دنیا مبتلا به این بیماری اند. در کشور ما نیز بالغ بر دو میلیون نفر به این بیماری دچارند. از آن جا که خود بیمار و خانواده های آنها عمده ترین نقش را در درمان دیابت به عهده دارند، کسب اطلاعات لازم درباره دیابت به شیوه های گوناگون آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مبتلایان به دیابت باید یاد بگیرند که چگونه قندخون خود را کنترل کنند تا از عوارض حاد و مزمن بیماری پیشگیری نمایند یا در صورت پدید آمدن این عوارض ، به موقع به مراکز بهداشتی – درمانی مراجعه کنند. در ادامه برای آشنایی بیماران، خانواده ها و کارکنان مراکز بهداشتی – درمانی با جنبه های گوناگون بیماری دیابت نکاتی را متذکر می شویم.
● دیابت چیست و انواع آن کدام است؟
دیابت یا بیماری قند به علت ناتوانی بدن در تولید یا مصرف انسولین پدید می آید. انسولین ماده ای است که در بدن توسط لوزالمعده تولید می شود و باعث می گردد قند ، یا به عبارتی مهم ترین منبع انرژی بدن مورد استفاده قرار گیرد.
● در مورد تزریق انسولین چه نکاتی را باید مد نظر داشت ؟
۱) بیشتر کودکان به دو تا سه بار تزریق روزانه انسولین نیاز دارند که در زمان های معین در هر روز انجام می شود.
۲) بیشتر کودکان به بیش از یک نوع انسولین نیاز دارند.
۳) این را که چه نوع انسولین و چندبار تزریق در روز مورد نیاز است، پزشک شما تعیین می کند، زیرا احتیاج افراد مختلف، یکسان نیست.
۴) تزریق انسولین ممکن است سبب تجمع نامناسب بافت چربی یا تحلیل رفتن بافت چربی در منطقه تزریق شود. برای جلوگیری از این پیامد ، بهتر است هر دو بار جای تزریق را عوض کنید.
۵) با محبت و ملایمت برای کودک توضیح دهید که اگر چه تزریق انسولین دردناک است، برای سلامت او ضروری می باشد.
۶) باید سعی کنید که تزریقات با حداقل مقاومت کودک انجام شود؛ از این رو مقدار انسولین لازم را دور از دید کودک در سرنگ بکشید و سپس با حداقل سر و صدا و بدون ترساندن او، آن را تزریق نمایید. از وعده و وعید دادن یا ترساندن کودک برای تزریق انسولین اجتناب کنید.
۷) وقتی کودکتان بزرگ تر شد باید خود مسئولیت تزریق انسولین را به عهده بگیرد. در این مورد آموزش لازم را به او بدهید.
● تغذیه کودک دیابتی چگونه باید باشد؟
۱) باید بدانید که رژیم غذایی مناسب و منظم در کنار تزریق انسولین برای کنترل بیماری کودک دیابتی اهمیت زیادی دارد تا مانع افت قندخون ( هیپوگلیسمی ) شود.
۲) کودک دیابتی در طول روز باید علاوه بر وعده های غذایی اصلی، حداقل سه نوبت نیز از مواد غذایی مناسب به عنوان وعده های فرعی ( در مجموع حداقل ۶ وعده غذا در روز) استفاده کند. در وعده های غذایی فرعی باید حتماً مواد نشاسته ای گنجانده شود.
۳) تغذیه قبل از خواب کودک مهم است زیرا از افت قند در طول شب جلوگیری می کند.
۴) رژیم غذایی مناسب شامل مواد نشاسته ای مثل نان، سیب زمینی، برنج، حبوبات، لبنیات، تخم مرغ و گوشت است. چربی غذا باید کم و بیش از نوع نباتی باشد و از غذاهای پر فیبر استفاده گردد.
۵) مقدار غذای مناسب برای کودک باید براساس میزان مصرف انسولین تنظیم شود. در این کار متخصص تغذیه به شما کمک می کند.
۶) قبل از فعالیت شدید مانند ورزش، کودک نیاز به مواد قندی دارد و در این مواقع حتی می توان از قندهای ساده مثل شکلات، آب نبات و … در صورت نیاز استفاده کرد. البته بهتر است فعالیت ورزشی مداوم، بیش از یک ساعت طول نکشد. کودک هر ساعت باید تغذیه شود.
۷) اگر برای کودک جشن تولد گرفتید، می توانید از شیرین کننده های مصنوعی برای کیک و شربت و … استفاده کنید. سالی یک بار خوردن کیک تولد ، در تنظیم قندخون مشکل زیادی ایجاد نمی کند ولی با نظر پزشک، می توانید چند واحد انسولین کریستال ، قبل از خوردن مقادیر زیاد کیک و شیرینی توسط کودک، به او تزریق نمایید.
۸) رژیم غذایی کودک باید آزاد باشد ولی این به آن معنی نیست که هر چقدر دلش خواست مواد قندی مصرف کند. بهتر است مواد قندی ساده ( به جز میوه هایی که حاوی املاح و ویتامین اند) از برنامه غذایی کودک حذف شوند و میوه های خیلی شیرین مانند انگور، خربزه و انجیر نیز به ندرت استفاده گردند.
● چه مشکلاتی در تنظیم قندخون کودک ممکن است پدید آید؟
۱) افت قندخون ( هیپوگلیسمی)
۲) بالا رفتن قندخون ( هیپرگلیسمی)
۳) کتواسیدوز
● افت قند خون ( هیپوگلیسمی)
یکی از موارد فوریتی ( اورژانس) که یک کودک دیابتی ممکن است با آن مواجه شود، افت قندخون است که احساس ضعف و گرسنگی یا بیهوشی و اغما ممکن است نشانه آن باشد.
چه مواقعی این وضعیت پیش می آید:
▪ وقتی که کودک یک وعده غذا را فراموش کند.
▪ اگر هوا خیلی گرم یا خیلی سرد باشد.
▪ اگر ورزش شدید بدون تغذیه مناسب انجام شود.
▪ اگر انسولین بیش از نیاز مصرف شود.
● علامت های افت قندخون کدام است
در موارد خفیف تا متوسطِ پایین افتادن قندخون، علامت های زیر بروز می کنند:
۱) لرزش دست ، و احساس لرزش در عضلات
۲) پوست رنگ پریده
۳) عرق سرد
۴) ضربان تند قلب
۵) گرسنگی
۶) بی قراری و گریه
۷) سیاهی رفتن چشم ها
۸) خستگی و خواب آلودگی
۹) سردرد
۱۰) عدم تمرکز
● در این مرحله چه باید کرد؟
باید به سرعت یک غذای شیرین مثل آب میوه، نوشابه، نصف لیوان آب و ۵ – ۴ حبه قند به کودک بدهید. بهتر است از شیرینی های جامد استفاده نکنید تا در صورت ایجاد تشنج، غذا به مجاری تنفسی کودک وارد نشود.
اگر پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ، کودک احساس بهبود نکرد، این کار را تکرار کنید.
به دنبال بهتر شدن حال کودک، باید یک ماده غذایی که قند آن جذب طولانی تری دارد به وی بدهید تا دوباره افت قند تکرار نشود. نمونه چنین غذاهایی ساندویچ پنیر یا شیر یا چند عدد بیسکویت است.
▪ در موارد افت شدید قندخون علامت های زیر دیده می شود:
۱) کاهش هوشیاری ( بیهوشی )
۲) تشنج
● در موارد افت شدید قندخون چه باید کرد؟
– به کودک بی هوش نباید از راه دهان ، غذا یا نوشیدنی بدهید چون وارد ریه شده، او را خفه می کند.
– کودک را به یک پهلو بخوابانید و چانه اش را به سمت پایین بکشید.
– به مرکز فوریت های پزشکی خبر دهید.
– اگر آمپول گلوکاگون ( هورمونی است که در بدن تولید می شود و قندخون را بالا می برد ؛ برعکس انسولین ) در دسترس دارید، مقداری از آمپول را طبق دستور پزشک به صورت زیر جلدی یا عضلانی به کودک تزریق کنید.
در مواردی که گلوکاگون در دسترس نیست، می توان از محلول گلولز استفاده کرد.
