اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

بازی افکاردرونی کودک را با دنیای خارجی او ارتباط می دهد و باعث می شود که کودک بتواند اشیای خارجی را تحت کنترل خود درآورد.

بازی به کودک اجازه می دهد تا تجربیات، افکار، احساسات و تمایلاتی را که برای او تهدید کننده هستند نشان دهد(وتینگتون[1] و همکاران، 2008، به نقل از جلالی و همکاران، 1287). بازی یک روش صحیح برای درمان کودک است، زیرا کودکان اغلب در بیان شفاهی احساساتشان با مشکل روبه رو هستند.

از طریق بازی کودکان می توانند موانع را کاهش دهند و احساساتشان را بهتر نشان دهند(پورتز، هرناندز-ریف، و جسی[2]، 2007؛ به نقل از جلالی و همکاران، 1387).

درواقع بازی درمانی رویکردی با ساختار و مبتنی بر نظریه درمان است که فرایند یادگیری و ارتباط طبیعی و بهنجار کودکان را برنامه ریزی می کند(کارمیخاییل[3]، 2006،  لندرث، 2002، اوکانر وشافر[4]،1983؛ به نقل از زارع و احمدی، 1386).

قدرت درمانی که در بازی درمانی نهفته است به طرق گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. درمانگران از طریق بازی به کودکانی که مهارتهای اجتماعی یا عاطفیشان ضعیف است رفتارهای سازگارانه تری را می آموزند(پدرو-کارول و ردی[5]، 2005؛ به نقل از زارع و احمدی، 1386).

رابطه حسنه ای که بین درمانگر و کودک در طول جلسه های بازی درمانی شکل می گیرد، تجربه های مهمی را که برای درمان لازم است فراهم می آورد(موستاکس[6]، 1997؛ به نقل از زارع و احمدی، 1386).

مفروضه علمی بازی آن است که کودک می تواند از طریق بازی اطلاعات با اهمیتی درباره خود و مشکلاتش به دست آورد. در سالهای اخیررویکردهای مستقیم به بازی درمانی عمومیت یافته است.

ثابت شده است که چنین رویکردهایی در رشد مهارتهای حل مساله و مهارتهای اجتماعی کودکان و دیگر راهکارهای انطباقی و سازگارانه شناختی رفتتاری مفید است. از مهمترین مزایای این رویکرد: اهداف و روشهای درمانی کاملا اختصاصی اند، چنین رویکردی امکان تعیین اهداف را به طور روشن فراهم می کند(زارع پور و همکاران، 1388).

اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

 کاربرد بازی درمانی از لحاظ تاریخی در مکتبهای فکری روان تحلیلگری ریشه دارد. آنا فروید[7](1928) و ملانی کلاین[8](1932)، به طور سنتی به عنوان توسعه دهندگان بازی درمانی شناخته شدند. به علاوه آنها با به کار بردن رویکردهای تحلیلگری در کارشان با کودکان، بازی را برای جایگزینی تداعی آزاد کلامی استفاده کردند(براتون، رای، ادوارز و لندرث،   ).

آنا فروید معتقد بود که کارکرد بازی کاهش اضطراب می باشد. اضطراب از طریق بازی کاهش می یابد، بدین علت که کودک بر بازی کنترل دارد و می تواند هنگامی که درحال بازی است بر آن تسلط یابد.

فروید[9] نیز معتقد بود که اگر کودک در یک محیط امن در حال بازی باشد، پس بازی به کودک فرصتی را برای بروز اضطراب بدون تنبیه شدن می دهد. در این میان، اریکسون[10]، نیز مانند فروید، نتیجه می گیرد که بازی می تواند اضطراب را کاهش دهد. بعلاوه، وی معتقد بود که بازی به عنوان وسیله ای برای شکل گرفتن عزت نفس با کمک کردن به رشد مهارتهای اجتماعی و جسمانی به کار می رود(کارکرد خودسازی).

در ابتدا، کودک بدن را کشف می کند و از مهارتهای حسی حرکتی در بازی اتوکازمیک[11] آگاه می شود. یک مرتبه کودک کاملا خودآگاهی پیدا می کند، کودکان در جریان بازی مایکروسفر[12] در 2 سالگی شروع به بازی با اشیای دیگر می کنند.

بازی سوم و نهایی، یعنی، در جریان بازی مکروسفر[13] در سالهای پیش دبستانی کودک بر تعاملات اجتماعی تسلط می یابد(فارمر[14]، ). درواقع اریکسون، بازی را به عنوان یک آزمایشگاه هیجانی می داند که کودک در آن مقابله با محیط(خویش) را یاد می گیرد(رنفر اسمیت[15]، 2000).

 در نظریه های شناختی نیز اعتقاد براین است که نوزادان با بازی و اکتشاف بر هر یک از مراحل رشدی تسلط می یابند. پیاژه[16] معتقد بود که تحول هوش کارکرد عمده بازی می باشد(فارمر،   ).

بازی تجارب عینی و افکار انتزاعی را گرد هم می آورد و این کارکرد نمادین بازی است که همچنین مهم می باشد(لزنایک[17]، 2003).

در نظریه های دلبستگی، بازی راهی برای تسهیل دلبستگی ایمن بین مراقبان و نوزادان می باشد. کیفیت بازی بسیار مهم می باشد به این علت که بازی برای نیازهای نوزاد حساس می باشد و مشارکت در بازی کیفیت دلبستگی خوب را ترویج می دهد( بلهر، لیبرمن و اینزورث[18]، 1977؛ به نقل از فارمر،  ).

 بازی درمانی تاریخچه ای بیش از 60 سال پژوهشهای پی درپی دارد و این نشان می دهد که احتمالا بازی درمانی طولانی ترین تاریخچه پژوهشی را نسبت به دیگر مداخلات روانشناختی دارد.

جدیدترین مطالعات از دهه گذشته اثر مثبت بازی درمانی را بر مشکلات رفتاری عمومی، مشکلات رفتاری بیرونی شده، مشکلات درونی شده، خودکارامدی، خودپنداره، اضطراب، فشار ارتباط، افسردگی، مشکلات گفتاری و قبول درمان دیابت را مورد تایید قرار داده اند(براتون، رای، ادوارز و لندرث،   ).

  بازی درمانی یک درمان پویایی است که طلایه درمانهای کودک در طول سه دهه گذشته نمایان شده است(رنفراسمیت، 2000). یک دلیلی که بازی درمانی به عنوان یک رویکرد مفید برای کودکان توسعه یافته است این است که در کودکان هنوز توانایی استدلال انتزاعی رشد نیافته است، درنتیجه، اسباب بازی ها کلمات آنها هستند و بازی کلام آنها می باشد(هال[19] و همکاران، 2002).

اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

بازی درمانی به عنوان فرایند بین فردی تعریف می شود که در آن درمانگر ورزیده به طور منظمی نیروی درمان بخش بازی را(از جمله: افزایش ارتباط، بازی نقش، تخلیه هیجانی، ارتباط، سلطه، پالایش، ساخت دلبستگی و…) برای کمک به مراجعان به کار می گیرد تا آنها مشکلات روانشناختی جاری خویش را حل کنند و به پیشگیری آن در آینده کمک کنند(هال و همکاران، 2002).  درواقع بازی درمانی برای طیف گسترده ای از اختلالات روانشناختی به کار برده شده است. تغییرات رفتاری مرتبط با تغییر مثبت در خود درونی کودک، از جمله: خودپنداره بهبود یافته می باشد و مکانیسم های ناسازگارانه مقابله ای کودک، ازجمله: کج خلقی، خودآسیبی، کناره گیری اجتماعی می تواند کم شود(رمز و فردریک[20]، 1994؛ به نقل از لزنایک، 2003).

این درمان کمک میکند کودکان خودکارامدی و اعتماد را در خود رشد دهند، و این از طریق سلطه بر ترس ها، فراگیری مهارت، و یادگیری تکالیف جدید انجام می شود. کودکان هیجاناتشان را از طریق عمل، کاربرد تفکر خلاقانه برای حل مسائل، یادگیری درباره خودشان آزاد می کنند. در پایان آنها ارتباط برقرار کردن و شیوه رفتار کردن را به طور موثرتری یاد می گیرند. موقعی که آزادی در ساختار فراهم می شود، کودکان به اکتشاف راهها تشویق می شوند. اینها منجر به پیامدهای مثبتی از جمله کاهش اضطراب و تغییرات رفتاری روبه بخبودی می شود. از طریق ارتباط مثبت کودک یاد می گیرد به دیگران و به تصمیمات خویش اعتماد کند(پهرسون و آگولرا[21]، 2007).

بازی درمانگران معتقدند که 80% موارد، درمان های آنها موفقیت آمیز بوده است(قادری و همکاران، 1385)، مثلا، در پژوهش جلالی و همکاران(1387)، بازی درمانی گروهی اثر معناداری بر کاهش هراسهای خاص کودکان داشته است. درتحقیق دیگری که بازی درمانی به منظور کاهش افسردگی در کودکان مبتلا به سرطان انجام گرفت، نتایج تاثیرات مثبت و معناداری را نشان دادند(زارع پور و همکاران، 1388).

همچنین بازی درمانی به عنوان درمانی موثر برای کودکان بیش فعال همراه باکمبود توجه مورد استفاده قرار گرفت، بطوریکه باعث کاهش معنادار شدت علائم بیش فعالی همراه با کمبود توجه، بیش فعالی، کمبود توجه، خطاهای پاسخدهی و افزایش معنادار زمان پاسخدهی شد(جنتیان و همکاران، 1387).

در پژوهشی در مرکز طبی کودکان تهران در سال 79-78 به بررسی تاثیر بازی درمانی بر اضطراب پرداخته اند و نتایج نشان دادند که اجرای بازی در کاهش اضطراب و همچنین کاهش شاخص های فیزیولوژیک اضطراب در گروه آزمایش مفید بوده است(جلالی و همکاران، 1387).

همچنین بازی درمانی یک مداخله موثر برای کودکان آسیب دیده و کودکانی است که مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه شده اند(جلالی و همکاران، 1387).

اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

بازی درمانی گروهی نیز با کاهش نشانه های سوگ و آسیب می تواند در کاهش نشانه های رفتاری و نشانه های اختلال استرس پس از سانحه زلزله موثر باشد(محمودی قرائی و همکاران، 1385). قادری و همکاران(1385)، اشاره داشتند بازی درمانی تاثیر معناداری بر کاهش پرخاشگری کودکان مبتلا به اختلال سلوک داشته است. همچنین بازی درمانی ارتباط مثبتی را در افزایش معنادار عزت نفس نشان داده است و توانایی کلی مشارکت در رفتار قابل قبول اجتماعی را بالا می برد(هانزن، میسلر، اونز[22]، 2000).

بازی درمانی برای کودکان اوتیسم با استفاده از توجه مثبت نامشروط و پذیرش آنها، باعث افزایش رشد خودمختاری و خودکارامدی آنها می شود. بعد از 16 جلسه بازی درمانی کودکان اوتیستیک بهبودی در دلبستگی، تعامل اجتماعی، خودگردانی، و مهارتهای مقابله ای نشان دادند(جوسفی و ریان[23]، 2004؛ به نقل از هس[24]، 2009).

 بنابراین بازی جنبه های مختلف و متعددی از کودک را آشکار می کند، از جمله اینکه: کودک چه چیزی را تجربه کرده است، عکس العملش به آن تجربه، احساسات مرتبط با آنچه تجربه شده است، آنچه کودک تمایل دارد، یا نیاز دارد و ادراک کودک از خود. و از آنجایی که کودک قادر به بیان احساسات خود از طریق کلام نیست و از طریق بازی می تواند آنها را متجلی سازد،

درنتیجه همه اینها توجه بیشتر به امر مهم بازی درمانی را می طلبدو نیز، توجه بیشتر به ضرورت ایجاد مرکزی به منظور بازی درمانی برای تمامی گروه کودکان با مشکلات روانشناختی مورد استفاده قرار گیرد.

دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا

، ، ، ، ، ، ، ، ،

6 thoughts on “اهمیت بازی و بازی درمانی در کودکان

  1. باسلام
    از مطلبتون متشکرم. من معلم دبستان هستم وعلاقه من به بازی درمانی شدم ومنابع بیشتری بهم معرفی کنید بینهایت خوشحال می شوم.
    …………………………………………………..
    با سلام و احترام
    اين دو كتاب از نشر ارجمند مفيد هستند:
    بازي درماني. نويسنده:شفر. مترجم:صابري
    مشاوره با كودكان به روش بازي درماني. نويسنده: گلدارد. مترجم:ارجمند

    با توجه به اين كه شما معلم علاقمندي هستيد به شما گذراندن دوره هاي فرزندپروري و مهارت هاي زندگي را به منظور ارتقاء سلامت روان دانش آموزان تان پيشنهاد مي كنم. گروه رشد و توسعه روانشناسي به زودي در شهرهاي بزرگ كشور همايش و دوره هاي مرتبط را برگزار مي كند. براي اطلاعات بيشتر به سايت زير مراجعه بفرماييد
    http://www.ravannews.com

  2. با سلام خانم دكتر.
    برايم جالب بود. من از روانشناسي سر رشته اي ندارم. ولي مطالب علمي شما برايم خيلي آموزنده بود. من چون پدر 2 فرزندم تجربي چيز هايي به ذهن دارم. عرض مي كنم(از جسارتم پوزش مي خواهم)
    چون عالم كودكي عالم پاك وبي آلايش و صداقت و زود باوري است.پس بازي كه بر مبناي شبيه سازي و ساده شده عالم واقعي است ، ضروري وواجب است و كودك را براي مواجه با عالم بي رحم بيروني آماده مي كند و.
    ……………………………………………………….
    با سلام و احترام
    بسيار خرسندم كه پدران عزيز هم در كنار مادران تلاش مي كنند تا شيوه هاي صحيح فرزندپروري را در رشد كودكان شان به كار ببرند.
    از همراهيتان متشكرم.

  3. چرا منابع کامل آورده نشده است؟ ضمن تشکر بابت مطالب لینک های ارجاعی کار نمیکند. ممکن است منبع کامل شماره یک را برای من ایمیل کنید.پیشاپیش بسیار سپاس گزارم.

  4. سلام،ممنون از مطلب خوبتون،من از قسمتی از مقاله شما در یک پژوهش استفاده کردم،نیاز به منبع این پژوهش دارم که نوشته نشده؛ممنون میشم اگر منبع اصلی (رنفر اسمیت ،2000) و (هال و همکاران ؛2002) رو برام ایمیل کنید یا اسم مقاله ای که ازش استفاده کردین رو بفرستید.خیلی ممنون

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *