نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
کودکان هم چون بزرگسالان تنش ها و فشارهای روانی را در طول روزها، ماه ها و حتی سال ها تحمل کنند. فشارهایی که هر چند از دید پدر و مادرها شاید ساده و پیش پا افتاده به نظر آید اما برای آن ها اضطراب زا و نگرانی آور است. فشارهایی از جانب خود، خانواده، مدرسه، همسالان و… که خاص خود کودکان است و موجب جریحه دار شدن احساسات و عواطف آن ها می شود. آن چه که اغلب والدین و اعضای خانواده ها در این زمینه مایلند بدانند آن است که، چه عواملی موجب بروز تنش و پریشانی کودک شان می شود؟ و چگونه می توانند تاثیر این استرس ها را بر کودک شان کاهش دهند؟
مهم ترین عوامل استرس آور کودکان عبارتند از:
▪ مرگ
▪ تولد کودک جدید در خانواده
▪ جدایی و طلاق والدین
▪ بیماری یا بستری شدن در بیمارستان
▪ اختلاف با پدر و مادر یا خواهر و برادر
▪ مرگ پدربزرگ/مادربزرگ
▪ ورود به مدرسه
▪ فشار دوستان و هم کلاسی ها
▪ مشکلات یادگیری
▪ از دست دادن بهترین دوست در مدرسه
▪ تغییر معلم
▪ خشونت های کلاسی
▪ تغییر محل زندگی یا مدرسه
نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
● نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
تنش و فشار روانی بخش اجتناب ناپذیر از زندگی هر کودک است. به طور کلی، فرآیند رشد و تحول همواره با استرس و تنش ناشی ازآن همراه است. کودکان خیلی زودتر از آن که تصور کنید، شروع به تجربه کردن تنش هاو استرس های گوناگون در زندگی شان می کنند. اغلب آنان نیز بسیار آسیب پذیر تر از بزرگسالانشان می باشند، زیرا روش های موثرمقابله با استرس را نمی دانند. با توجه به این موضوع، والدین و اعضای خانواده ها خوب است به تدریج سعی کنند مهارت های لازم برای رویارویی با شرایط استرس آور را به فرزندان خود بیاموزند. اگر پدر و مادر متوجه شوند که فرزندشان هنگام خوابیدن مشکل دارد، یا انگیزه و توان خود را برای فعالیت و بازی از دست داده است یا نگران درس و مشق و مدرسه خود هست، باید بدانند که او در حال تجربه کردن استرس و فشار روانی است و باید نسبت به وضعیت اوحساسیت و هوشیاری بیشتری به خرج دهند. یا دیگری مهارت های کاهش استرس برای کودکان نه تنها در دوران کودکی، برایشان مفید و ارزشمند است، بلکه می تواند در بزرگسالی نیزمورد استفاده آن ها قرار گیرد.
در زمینه شناخت و کاهش تنش های روزانه کودکان، این نکات را در نظر داشته باشید:
▪ نسبت به عوامل کاهش دهنده استرس در کودکان حساس و هوشیار باشید.
چرا برخی از کودکان بهتر می توانند با شرایط استرس آور مقابله کنند و برخی دیگر شدیدا در این گونه شرایط ناتوان و درمانده می شوند؟ پژوهش های مختلف نشان می دهند، تفاوت های بی شماری بین کودکانی که قادر به رویارویی با دشواری های زندگی هستند با کودکانی که تاب و تحمل کمتری دارند، وجود دارد. اغلب کودکانی که استرس و فشار روانی را بهتر کنترل می کنند:
▪ عزت نفس بالایی دارند.
▪ شوخ طبع تر هستند.
▪ مفهوم مدیریت رفتاری را آموخته اند.
▪ عادت به پیروی از قوانین و مقررات کرده اند.
▪ همبستگی و انسجام خانوادگی عمیق تری دارند.
▪ روابط باز و شفافی با اعضای خانواده شان برقرار کرده اند.
▪ از سوی پدر و مادرشان همراه مورد محبت و توجه بوده اند.
▪ با دوستان، هم کلاسی ها و آموزگارانشان روابط صمیمانه ای دارند.
▪ باورها و اعتقادهای مستحک تری دارند.
▪ و به هدف ها و موفقیت های بیشتری در زندگی شان رسیده اند.
نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
● آگاهی کودکان را نسبت به شناخت نشانگان و علایم استرس زا در آن ها بالا ببرید.
علایم استرس و فشار روانی در کودکان بسیار متنوع و گوناگون است. این علایم به سن، شخصیت و میزان رشد کودک بستگی دارد. زمانی که کودکان تحت فشار عصبی قرار می گیرند، رفتارها و واکنش های متفاوتی از خود نشان می دهند که دلالت بر نگرانی و تشویش درونی آن ها دارد. برای مثال، کودک ممکن است دچار ناراحتی های جسمانی مثل سردرد، دل درد، اسهال، بی خوابی، بی اشتهایی، یا مشکلات رفتاری مثل، انزوا طلبی، بدرفتاری،خشونت، افسردگی،کابوس دیدن یا حساسیت های بیش از اندازه شود. کودکانی که یاد می گیرند چگونه علایم استرس را خود تشخیص دهند، در حقیقت اولین گام برای رویارو شدن ومقابله با فشارهای عصبی را آموخته اند.
● آمادگی ذهنی کودک را برای شناخت موقعیت های استرس آور تقویت کنید.
پدر و مادر می توانند، با تشریح موقعیت های استرس آور برای کودکان، آمادگی ذهنی لازم را از قبل در آن ها به وجود آورند. آنان می توانند شیوه مقابله با این گونه شرایط را با فرزندان شان تمرین و بازآفرینی کنند. برای مثال، اگر کودکی به دلیل اینکه روز قبل با دوستش اختلاف نظر پیدا کرده است، از مدرسه رفتن احساس تنش و اضطراب کند، پدر و مادر می توانند روش حل تعارض و مشکل را به فرزندشان بیاموزند و به او کمک کنند تا با شیوه ای آرام ومسالمت آمیز اختلاف مورد نظر را با دوستش حل کند.
● از حمایت کردن های بیش از اندازه کودکانتان بپرهیزید.
گاهی برای پدر و مادر مشکل است که فرزندشان را در شرایط اضطراب آور ببینند. آن ها سعی می کنند سریع وبا حمایت های همه جانبه خود به اوکمک کنند. در حالی که استرس و فشار روانی بخش اجتناب ناپذیر زندگی هر فردی- در هر سنی- است. اگروالدین بخواهند همیشه کودکانشان را از تنش ها و فشارهای روانی روزمره، محفوظ و دور نگه دارند، باید همیشه در دسترس فرزندشان باشند. در حالی کودکان تنها از طریق رویارویی با استرس های دشوار زندگی آینده شان را یاد بگیرند.
● بکوشید عزت نفس کودکان تان را افزایش دهید.
پدر و مادر باید به فرزندانشان کمککنند تا ار ابتدای دوران کودکی با پذیرش مسئولیت های شخصی و فراگیری روش های درست تصمیم گیری، اعتماد به نفس لازم برای مقابله با مشکلات زندگی را به دست آورد. کودکان می توانند آن دسته از استعدادها و علایق خود را که تسلط کافی بر آن ها دارند و می توانند با کمی تلاش و پشتکار در آن زمینه ها به موفقیت برسند، عزت نفس خود را تقویت کنند. خوب است والدین نیز همواره تحسین و حمایت خود را پشت بند پیروزی های فرزندشان کنند.
نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
● دلگرمی و حمایت خود را از کودک دریغ نکنید.
پدر و مادر باید بکوشند زمانی که کودکشان موقعیت دشوار و ناگواری را تجربه می کند، در کنار او باشند. اغلب کودکان در چنین شرایطی شدیدا به حمایت های عاطفی، جسمانی و کلامی والدینشان نیاز دارند تا بتوانند موقعیت بحرانی پیش آمده را هر چه راحت تر پشت سر گذارند. هنگامی که کودکان دچار استرس و فشار عصبی می شوند، والدین باید سعی کنند با رفتارهای مناسب و سنجیده خود به آن ها نشان دهند که حالت روحی-روانی آن ها را درک می کنند. داشتن رابطه ای گرم و صمیمانه با پدر و مادر، بهترین وموثرترین کمک برای رویاروشدن با موقعیت های استرس آور در دوران کودکی است.
● محیطی سرشار از امنیت، اعتماد و صداقت در خانواده ایجاد کنید.
زمانی که کودکان نیاز به صحبت کردن دارند، باید پدر و مادرشان را در کنار خود داشته باشند. آن ها باید بتوانند پرسش های خود را باز و شفاف با والدینشان مطرح کنند وپاسخ هایی صحیح و روشن از آن ها دریافت نمایند. پاسخ والدین نباید تنها یک کلمه “بله” یا “نه” باشد. برای مثال، اگر کودک می پرسد که:” پدر/مادر نظرت درباره….. چیست؟” یا”چه احساسی درباره… داری؟ پاسخ پدر و مادر باید کافی، به جا و شفاف باشد که موجب افزایش آگاهی کودک گردد. آن ها حتی می توانند درباره احساس ها، هیجان ها، تنش ها، نگرانی هاو استرس های خودشان با کودک صحبت کنند تا او نیز دیابد که احساسش کاملا طبیعی و عادی است.
● نسبت به میزان استراحت و خواب کودکان دقیق و هوشیار باشید.
کودکانی که به اندازه ی کافی نمی خوابند، توان و انرژی لازم برای رویارو شدن با شرایط تنش آفرین روزانه را ندارند. پدر و مادر باید اطمینان حاصل کنند که فرزندشان هر روز به اندازه کافی می خوابد. خواب به موقع و راحت موجب سلامت جسمانی و بهداشت روانی کودک می شود.
● شیوه های مقابله کردن با استرس را در عمل به کودک بیاموزید.
کودکان بسیاری از مهارت ها را تنها با مشاهده رفتارهای والدین شان یاد می گیرند. اگربچه ها ببینند که پدر و مادرشان هنگام رویارویی با فشارها و تنش هایزندگی رفتاری معقول و شایسته دارند، آن ها نیز یاد می گیرند که در شرایط مشابه چگونه باید عمل کنند. پدر و مادر باید بکوشند روش های موثر مقابله با استرس را به فرزندان خود نشان دهند. برای مثال، آن ها می توانند هنگام ناراحتی و پریشانی به جای هول شدن و دست پاچه شدن، سعی کنند با حفظ آرامش خود، راه حل منطقی و معقولی برای رهایی از مشکل برگزینند.
● مهارت های آرمیدگی و آرام سازی عضلانی را به کودکان بیباموزید.
یادگیری این مهارت ها به کودکان کمک می کند تا تنش هایحاصله از استرس را در خود حس کنند و با به کارگیری قوه تصور و تخیل خود، در صدد تصویرسازی های مثبت ذهنی و آرام ساختن خود برآیند. برای مثال، هنگامیکه شدیدا از موضوعی ناراحت و عصبی شده اند، به بازی در محلی آرامش بخش(ساحل دریا، زمین بازی و…) فکر کنند، یا تصور کنند در حالگردش با بهترین دوست خودهستند. سایر روش های آرام سازی نیز به کودک یاد می دهند که چگونه با شیوه های آرام بخش عضلانی، تنش و فشار عصبی را در خود کاهش دهند.
نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
● نسبت به برنامه غذایی و آن چه کودک می خورد، حساس و دقیق باشید.
داشتن رژیم و برنامه غذایی سالم، یکی از موثرترین روش هایکاهش استرس در کودکان است. بهترین برنامه غذایی، برنامه ای است که در عین کامل بودن، متنوع، سالم و دارای کمترین محرک های عصبی باشد. کودکانی که برنامه غذایی سالمیندارند به طور مداوم غذاهای سرپایی و بدون کیفیت می خورند، بیشتر درر معرض استرس و فشار عصبی قرار می گیند. والدین این کودکان باید سعی کنند با محدودکردن مقدار نمک، مواد قندی، چربی و نوشابه های کافئین دار، رژیم غذایی سالمی را برای آن ها در نظر بگیرند. خوردن میوه های مختلف، سبزی های تازه وآب کافی می تواند از شدت استرس های روزانه کودکان بکاهد.
● نسبت به اجرای مرتب برنامه های روزانه کودک، دقیق و کوشا باشید.
کودکان نیاز دارند که زندگی قابل پیش بینی و منظمی داشته باشند. یک برنامه غذایی منظم، خواب به موقع، بازی در فضای باز، ورزش و تفریح روزانه و ساعتی مشخص برای انجام تکالیف مدرسه، از جمله نیازمندی های یک کودک شاد و بی دلهره است. داشتن برنامه ای منظم ومرتباین امکان را به کودک می دهد که منتظر برنامه بعدی روزانه خود باشد. این نظم و ترتیب به کودک امنیت و اعتماد لازم را برای انجام کارها و وظایفش می دهد. حفظ آرامش روزانه موجب تقویت توان کودک هنگام مقابله با سختی ها و نگرانی ها است.
● به کودکان کمک کنید تا موقعیت های استرس آور را مورد بازبینی قرار دهد.
کودکان قادرند با شناخت موقعیت هایی که تاثیر زیادی بر آنها می گذارند، آن ها را تحت کنترل درآورند. درک یک کورک از موقعیت استرس آور به اوکمک می کند تا دریابد استرس چگونه آغاز می شود. والدین بای به کودکان شان کمک کنند تا دریابند چه عاملی موجب ناراحتیو پریشانی آن ها می شود. برای مثال، اگر کودکی از اینکه آموزگارش هنگام ورود به کلاس به او سلام نکرده است، احساس استرس و فشار کند، می تواند با در میان گذاشتن مشکل اش با پدر و مادر خود، رفتار آموزگارش را مورد بازبینی قرار دهد… والدین می توانند با بررسی شرایط و حال و هوای آموزگار، به کودک یاد بدهند که موقعیت آموزگار را هم در نشر بگیرد… شاید آموزگار در آن لحظه اصلا ح.اسش به او نبوده است، شاید آموزگار آن روز بیمار بوده است، شاید آموزگار آن روز گرفتاری زیاد داشته است و… . این کار، مثالی از بازبینی شرایط استرس آوراست. این روش به پدرومادرها کمک می کند تا کودکان شان را تشویق به فکر کردن درباره علت های جایگزین کنند. البته، شاید نتوان علت تمام استرس ها را این گونه توجیه کرد، ولی می توان به کودک آموخت که از دید دیگران به شرایط وموقعیت نگاه کند.
● به کودکان کمک کنید تا باورها و اعتقادهایشان را درباره شرایط استرس آور مورد تجدید نظر قرار دهند.
افکار، عقاید و باورهای کودکان تاثیر فراوانی بر رفتارهای آنان، اعم از دوستی که انتخاب می کنند، رشته نحصیلی مدرسه شان، شیوه واکنش نشان دادنشان و… دارد. باورهای کودکان هم چنین برای آن ها معلوم می کند که یک موقعیت تنش زا تا چه حد می تواند اضطراب آور باشد. در برخی موارد این باورها منجر به افزای استرس موجود بر آنان می شود. در این گونه شرایط، بهترین کاری که پدر و مادر می توانند انجام دهند آن است که به کودک کمک کنند تا باورها وپیش داوری های ذهنی اش را تغییر دهد. برای مثال، کودکانی که معتقدند آن ها باید در تمام درس ها نمره ۲۰ بگیرند در غیر این صورت یک احمق شکست خورده اند، شدیدا در روزهای امتحان دچار تنش و فشار روانی می شوند. در این گونهه موارد پدر و مادر باید برای کاهش استرس فرزندشان، باور درستی را جایگزین باور اشتباه اوکنند و به کودک بگویند، نمره ۲۰ تنها ملاک موفقیت نمی باشد.
نقش خانواده ها در کاهش استرس های کودکان
● کودکان را تشویق کنید در فعالیت های شادی بخش و نشاط انگیز شرکت کنند.
زمانی که کودکی روزهای سخت وپرتنشی را می گذارند و تجربه ای ناگوار را سپری می کند، والدین و تعضای خانواده باید ا. را تشویق کنند در فعالیت هایی که از انجام آن ها احساس شادی و نشاط می کند، شرکت نماید. برای مثال، ورزش کند، موسیقی گوش دهد، بازیکند، کتاب بخواند، کارهای هنری انجام دهد و … . این گونه فعالیت ها موجب دور شدن فکر کودک از رنج و سختی هایش می شود و خوشی و لذت را دوباره جایگزین لحظه های دردناک و ناگوار می نماید.
● کودکان را به انجام کارهای روزانه تشویق کنید.
انجام نرمش ها و ورزش های روزانه، بهترین راه برای کنترل استرس است. ورزش به کودکان کمک می کند تا گرفتگی های ماهیچه بدن شان را از بین ببرند. ورزش، موجب تناسب بدنی و افزایش کارآیی جسمی آنان می شود. ورزش کمک می کند تا ذهن و فکر کودک بهتر کار کند و بهتر با تنش ها و اضطراب های روزانه به مقابله برخیزد. انجام ورزش و تمرین های بدنی در صورتی که به طور روزانه انجام نشوند، نمی توانند با فشارها و تنش های زندگی مقابله کنند. نوع فعالیتی که برای کودک بر میگزینید، چندان مهم نیست؛ مهم آن است که کودک از انجام آن ورزش و فعالیت بدنی لذت ببرد. لازم به توضیح است ، اغلب کودکان بیشتر به ورزش ها و فعالیت هایی که پدرومادرشاه به آن می پردازند، علاقه نشان می دهند. بنابراین، بهتر است شما نیز برنامه ای منظم و مفرح برای ورزشتان تنظیم کنید.
● به کودکان کمک کنید تا روش های حل مسئله واختلاف را بیاموزد.
هنگامی که کودکان با مشکلی روبه رو می شوند، والدین باید فرصت و امکاناتی در اختیار آنان قرار دهند تا بتوانند روش های حل مسئله را فرا بگیرند. سپس پدر و مادر می توانند با تهیه فهرستی از شرایطی که حل آن ها برای کودکمشکل است وبا رویارو کردن تدریجی کودک با آن شرایط، روش های حل مشکل را به او یاد بدهند. زمانی که کودک توانست یک مشکل ره به تنهایی حل کند، مشکل دیگر را برای مطرح کنند. برای مثال، اگر کودک از رفتن به مغازه و خریدن یک بستنی برای خودش دچار استرس می شود، پدر یا مادر می توانند با همراهی کردن کودک، به او پولکافی بدهند و از اوبخواهند که از فروشنده تقاضای یک بستنی کند. در مرحله بعد، خودشان بیرون فروشگاه بایستند و از دور نظاره گرکودک باشند و… .
● به کودک کمک کنید تا روش مدیریت وقت را یاد بگیرند.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
