شناسايي و آموزش کودکان تيزهوش
تاکنون تعريف جامع و کاملي از هوش که مورد نظر و قبول همه روانشناسان باشد، به عمل نيامده، تا بتوان براي تيزهوشي تعريفي ارائه داد. اما امروزه به جهت نيازي که جامعه به افراد ماهر، متخصص و خلاق دارد، شناسايي و آموزش تيزهوشان بسيار مورد توجه قرار گرفته است. براي شناسايي افراد تيز هوش معمولاً از يک سري آزمون‌هاي هوش استفاده ميشود. افرادي که در اين آزمون‌ها هوش بهر بالايي کسب کنند، در رديف تيزهوشان قرار خواهند گرفت. اگرچه افراد تيزهوش داراي خواسته‌ها، نيازها علايق و احتياجات متفاوتي هستند، اما خصوصيات مشترکي نيز دارند، که مي‌توان آنها را در يک طبقه جاي داد. کودکان تيزهوش در مقايسه با کودکان عادي در کيفيت زبان، دامنه و وسعت اطلاعات، استدلال، تجربه و تحليل، قضاوت و… از برتري قابل توجهي برخوردارند، اغلب بازي‌هايي را انتخاب مي‌کنند، که به تمرکز فکري بيشتري نياز دارد، در راه رفتن، سخن گفتن از ديگر کودکان جلوتر هستند، از نظر وضع جسماني و ساير مشخصات ظاهري افرادي سالمتر و تواناتر به نظر مي‌رسند، در يادگيري و تحصيل از همسالان خود بالاترند و اغلب به دوره‌هاي عالي آموزش راه مي‌يابند. تيزهوشان داراي نيروي سازش بيشتري هستند در برخورد با ناملايمات و تحمل سختي‌ها و مشکلات، اعتماد به نفس بالايي دارند. از خصوصيات اصلي تيزهوشان، استقلال‌طلبي و اتکا نداشتن به ديگران است. براي آموزش کودکان تيزهوش، برنامه‌هاي عادي مدارس نه فقط مفيد نخواهد بود، بلکه موجب به هدر رفتن استعداد و دلزدگي آنها از مدرسه خواهد شد. امروزه به جهت نيازي که جامعه به افراد متخصص، باهوش، خلاق و آفريننده دارد، شناسايي و آموزش کودکان تيزهوش بسيار مورد توجه قرار گرفته است و برنامه آموزش متعددي طرح ريزي شده و به مرحله اجرا درآمده است. برخي از اين برنامه‌ها عبارتند از:
شناسايي و آموزش کودکان تيزهوش
1- برنامه غني سازي شده: از آنجا که کودکان تيزهوش داراي استعداد خاصي هستند و از نيروي يادگيري بيشتري بهرمنده هستند، از اين رو نبايد در آموزش آنها فقط به برنامه‌هاي عادي مدارس اکتفا کرد، بلکه بايد برنامه‌هاي آموزشي خاصي براي آنها ترتيب داده شود، البته اين کار بايد زير نظر معلمان و مربيان با تجربه، ماهر و مـتخصـص صـورت گيرد. با ايجاد اين گونه برنامه‌هاي آموزشي، هم نياز به يادگيري و آموزش‌هاي ويژه کودکان تيزهوش ارضاء خواهد شد و هم آنها با همکلاس‌هاي خود بسر مي‌برند و احساس تنهايي نمي‌کنند.
2- پروژه انفرادي: يکي از خصوصيات اصلي کودکان تيزهوش، استقلال‌طلبي و اعتماد به نفس بالاي آنها است. بر اين اساس برنامه آموزشي مناسب براي اين کودکان، اجراي پروژه‌هاي انفرادي است، تا بدين‌وسيله هم نياز به استقلال آنها تأمين شود و هم راه و روش مطالعه انفرادي و مستقل را بياموزند.
3- تسريع در آموزش: بر اساس اين روش کودک تيزهوش يک يا دو کلاس را زودتر از حد معمول طي مي‌کند و به اصطلاح با جهش به کلاس بالاتر مي‌رود. در مورد کاربرد اين روش ميان روانشناسان اختلاف نظر وجود دارد. برخي معتقدند اگرچه اين روش به يادگيري و افزايش دانش کودک کمک مي‌کند ولي ممکن است که او با مشکلات عاطفي و اجتماعي بسيار زيادي مواجه شود.
اما برخي از روانشناسان مانند‌ترمن ضمن مخالفت با اين نظريه مي‌گويد: يک کودک سرآمد نه فقط از نظر هوش بلکه از لحاظ سازش اجتماعي نيز برکودکان عادي برتري دارد و براحتي مي‌تواند خود را با محيط و شرايط جديد سازش دهد و هماهنگ كند.
شناسايي و آموزش کودکان تيزهوش
4- آموزشگاه ويژه تيزهوشان: در برخي از اوقات مدارسي براي آموزش کودکان تيزهوش در نظر گرفته ميشود، که در آنجا آموزش‌هاي لازم به آنها ارائه ميشود. در انتخاب دانش‌آموزان اين مدارس بايد نهايت دقت بعمل آيد، زيرا اگر دانش‌آموزي اشتباهاً تيزهوش و سرآمد تشخيص داده شود و وارد چنين مدارسي شود، با مشکلات زيادي مواجه خواهد شد. چون اگر آموزشگاه را‌ترک کند، دچار سرخوردگي و ناراحتي ميشود و اگر هم در آموزشگاه به تحصيل ادامه دهد، توانايي يادگيري و رقابت با ساير دانش‌آموزان را ندارد و در نتيجه با شکست و ناکامي مواجه خواهد شد.
5- کلاس ويژه تيزهوشان: در برخي از مدارس عادي کلاس ويژه‌اي براي تيزهوشان اختصاص مي‌دهند و آنها ضمن آنکه در آموزشگاه با بقيه دانش آموزان بسر مي‌برند، در کلاس‌هاي مخصوص خودشان نيز شرکت مي‌کنند و از آموزش‌هاي لازم و مناسب برخوردار مي‌شوند. در انتخاب دانش آموزان اين کلاس‌ها بايد دقت فراوان به عمل آيد. اگر دانش‌آموز تيزهوش در مدارس عادي آموزش ببيند و ضمن برخورداري از آموزش ويژه در مواردي هم پروژه‌هاي انفرادي نيز به او داده شود، هرگز دچار سرخوردگي و ناراحتي نخواهد شد. اين شيوه يکي از بهترين روش‌هاي آموزش تيزهوشان محسوب ميشود.
6- برنامه‌هاي تابستاني: برنامه‌هاي تابستاني آموزش تيزهوشان معمولاً به دو صورت انجام مي‌گيرد؛ يکي اينکه اين آموزش‌ها براي ارتقاء دانش‌آموز صورت مي‌گيرد. بدين معني که دانش‌آموز تيزهوش برنامه آموزش يک‌ساله را در طول تابستان به طور فشرده تمام کند و به کلاس بالاتر برود. ديگر اينکه اين آموزش ممکن است براي انجام پروژه‌هاي انفرادي و فوق برنامه انجام مي‌گيرد، که هدف آن سرگرمي‌و رشد و پرورش استعدادهاي خلاق و افزايش توانائي‌هاي تيزهوشان است.
7- آموزش مکاتبه‌اي: برنامه‌هاي آموزش مکاتبه‌اي هنگامي‌بيشتر کاربرد دارد، که به دليل نبود امکانات يا مسائل و مشکلات ديگر انجام برنامه‌هاي آموزشي براي کودکان تيزهوش مقدور و ميسر نباشد.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا