ما قوانین را می سازیم و کودکان آن را می شکنند
همه پدر و مادرها دوست دارند به کودکانشان یاد بدهند که چگونه رفتاری خوب و مناسب داشته باشند. اگر شما به کودکی که کار خوبی انجام داده، یک ستاره یا عکس برگردان داده باشید، متوجه شده اید که جایزه‌ها محرک های بزرگی هستند؛
اما مهم نیست که ما چطور کودکان را تشویق کنیم که خوب باشند، به هر حال آنها در پیروی از مقررات به کمک ما نیاز دارند. وادار کردن بچه ها به پیروی از مقررات می تواند کار سختی باشد، به خصوص اگر خود ما از آنها پیروی نکنیم. گاهی بزرگترها در برخورد با کودکان دچار مشکلات بزرگی می شوند. همه ما دوست داریم در خانه یا محل کار قوانینی وجود داشته باشد که همه به آن احترام بگذارند و آن را اجرا کنند تا همیشه نظم برقرار باشد. برای تهیه این مقررات به آگاهی نیاز داریم. هنگامی که والدین مقررات را می سازند و پای آن می ایستند، بچه ها احساس امنیت بیشتری می کنند. البته آنها اغلب بر سر اجرای مقررات با والدین می جنگند، اما این رفتار در واقع راهی است بر ای این که مقررات را یاد بگیرند.
تا آنجا که امکان دارد به کودکان کمک کنید تا خودشان وارد عمل شوند. اگر بیشتر نقش مربی را ایفا کنید تا یک داور، آنها یادگیری بیشتری خواهند داشت. وقتی مطمئن نیستید که بایستی محکم باشید یا چشم پوشی کنید، به کودک بگویید لازم است فکر کنید و با فرد دیگری (مشاور یا دوستان) مشورت کنید.
هنگامی که شما سعی دارید مقررات خود را رعایت کنید، کودکان ممکن است شما را دوست نداشته باشند؛ اما اشکالی ندارد. در این زمان از زندگی، آنها بیشتر احتیاج به یک پدر یا مادر خوب دارند تا یک دوست. ساختن مقررات بخش مهمی از دوست داشتن شماست. وقتی قوانین ساختهِ شما عملی شود، شما به بچه ها احساس امنیت، عشق و توانایی همراهی با دیگران را هدیه کرده اید. کودکان ممکن است طوری رفتار کنند که گویی می خواهند مسئولیت را خود به عهده بگیرند، اما در واقع آنها احتیاج دارند که بزرگترها مسئول آنها و اعمالشان باشند. برای این که بتوان قوانین خوبی ساخت یا کودکان را وادار به انجام آنها کرد، نیاز به زمان و صبر و حوصله است. مسلماً در پایان یک روز کاری، پیدا کردن وقت و انرژی برای چنین کاری بسیار دشوار است. پدر و مادر خوب باید برنامهِ زمانی مناسبی برای تربیت فرزندانشان داشته باشند.
چگونه می توانیم قوانین و مقررات مناسب و خوب بسازیم
ابتدا باید سعی کرد کارهای خوب و مورد انتظار را برای کودکان شرح داد؛ نه فقط کارهایی را که نباید انجام دهند. برای موفقیت بیشتر باید از لحنی مؤدبانه و آرام به جای صدای بلند و فریاد استفاده کرد. این توضیحات باید ساده، واضح و در حد درک و فهم کودک باشد. هنگامی که بچه ها مقررات را بدانند، واضح است که شما از آنها چه می خواهید تا انجام دهند. کودکان بیشتر با مقرراتی همراه خواهند شد که دلایلی برای انجام آن ببینند، حتی اگر آن دلیل را دوست نداشته باشند یا آن را نفهمند. البته باید سعی کرد دلایلی ساده برایشان آورد؛ مثلاً می توان چنین گفت: «لطفاً اینجا ندو، من نمی خواهم که شما صدمه ببینی» یا «کتک نزن، هیچ کس در خانواده ما نباید به کسی صدمه بزند» و یا «باید کمربند ایمنی ات را ببندی، چون این یک قانون است.»
برای ساخت قوانین خوب باید با کودکان همکاری کرد و آنها را در این امر مشارکت داد. سپس به آنها در به یاد آوردن این قوانین کمک کرد. برای این منظور می توان جلسه بحث و گفتگویی تدارک دید درباره این که چه کارهایی خوب است انجام شود. سپس نتایج جلسه را نوشت و آن را در جایی نصب کرد که جلوی دید همه باشد. نوشتن مقررات به بچه ها کمک می کند تا آنها را به خاطر بسپارند و بدانند که این قوانین مهم اند؛ حتی کودکانی که قادر به خواندن نیستند.
برای ساخت قوانین خوب باید با کودکان همکاری کرد و آنها را در این امر مشارکت داد. سپس به آنها در به یاد آوردن این قوانین کمک کرد. برای این منظور می توان جلسه بحث و گفتگویی تدارک دید درباره این که چه کارهایی خوب است انجام شود. سپس نتایج جلسه را نوشت و آن را در جایی نصب کرد که جلوی دید همه باشد. نوشتن مقررات به بچه ها کمک می کند تا آنها را به خاطر بسپارند و بدانند که این قوانین مهم اند؛ حتی کودکانی که قادر به خواندن نیستند.
توجه داشته باشید که تعداد محدودی از قوانینی را که واقعاً مهم هستند انتخاب کنید، نه یک دسته از قوانین ریز را؛ مواردی را انتخاب کنید که برای همه اهمیت دارند و به مسائلی چون احترام به خود، دیگران، محیط و امنیت می پردازند. به علاوه حتماً به خاطر داشته باشید که کودکان حتی اگر مقررات را بدانند، آنها را خواهند آزمود.
بایستی قوانینی خلق کرد که برای خودمان هم الگو قرار گیرند و نیز بدانیم هدف از این مقررات چیست و چطور باید آنها را تعلیم داد. کودکان حساس‌اند که ببینند آیا ما در اِعمال قوانین، اعتماد به نفس لازم را داریم یا خیر؟ به بچه‌ها نشان دهیم که به مقررات اهمیت می‌دهیم. هنگامی که چیزی مهم است، کودک آن را در صدای محکم (نه فریاد) و چهره ما می فهمد.
چطور می توانیم بهتر کودکان را واداریم تا از مقررات پیروی کنند؟
به جای این که پیاپی به بچه‌ها ستاره بدهید، سعی کنید زمینه ای فراهم کنید تا خودشان بدرخشند. کودکان با راهنمایی های شما خیلی بهتر یاد می گیرند که چه کاری بکنند و چطور آن را انجام دهند. در این زمینه تشویق اثری فوق العاده دارد، ضمن این که بایستی توجه داشت هیچ کس انتقاد را دوست ندارد. بنابراین هر بار که کودک کار خوبی انجام می دهد، با کلمات محبت آمیز او را تشویق کنید. سعی کنید کلماتی به کار ببرید که هم محبت آمیز باشند و هم محرک فعالیت های بعدی وی؛ بسیار ساده و روشن برای او توضیح دهید که اگر کودک مقررات را رعایت نکند چه اتفاقی خواهد افتاد ؛ مثلاً می توان گفت: «نباید کسی را بزنی، در غیر این صورت باید به اتاقت بروی و آنجا بمانی» و یا «اگر اسباب‌بازی هایت را بیندازی و بشکنی، آنها را به شخص دیگری خواهم داد».
در عین این که آرام و متین هستید، در اجرای قوانین محکم و استوار بایستید.
شما می توانید محکم باشید، ضمن این که سخن تان همراه با آرامش است. به علاوه، پیروی شما از مقررات به کودکان نشان می دهد که واقعاً در اجرای آنها محکم هستید. هنگامی که احساس می کنید فرزندتان آماده است تا مقررات را زیر پا بگذارد، ابتدا به طرفش بروید، رو به روی او بنشینید و با وی آرام و شمرده صحبت کنید. این عمل به کودک کمک می‌کند تا خوب گوش کند، نه این که تسلیم شود. البته هنگامی که کودکی بسیار ناراحت است، نمی تواند خوب گوش دهد. بنابراین ابتدا باید او را آرام کرد، سپس به صحبت پرداخت. در پایان، از او بخواهید که مقررات تذکر داده‌شده را تکرار کند.
اگر کودک مقررات را بشکند و هیچ واکنشی نبیند، تصور می کند که مقررات اهمیت چندانی ندارند. بنابراین ممکن است به عمل خود ادامه دهد. البته گاهی لازم است چشم پوشی کرد. در چنین مواقعی باید گفت: «فقط برای همین دفعه قانون را عوض می کنیم.» در ضمن به بچه ها نشان دهید که احساساتشان را درک می کنید؛ هنگامی که کودکان بفهمند به احساس آنها اهمیت داده می‌شود و آنها را درک می‌کنیم، خود را بهتر کنترل خواهند کرد. به بچه‌ها اجازه دهید که بدانند اشکالی ندارد که مقررات را دوست نداشته باشند، ولی خوب، بایستی آنها را رعایت کنند. مثلاً می توان گفت: «می‌دانم که دوست داری تا دیروقت بیدار باشی و خیلی از بچه‌ها این کار را می‌کنند، ولی الان وقت خواب شماست» و یا «می‌دانم خیلی عصبانی هستی، چون آن اسباب بازی را می‌خواهی، ولی آن مال شما نیست».
تا آنجا که امکان دارد به کودکان کمک کنید تا خودشان وارد عمل شوند. اگر بیشتر نقش مربی را ایفا کنید تا یک داور، آنها یادگیری بیشتری خواهند داشت. وقتی مطمئن نیستید که بایستی محکم باشید یا چشم پوشی کنید، به کودک بگویید لازم است فکر کنید و با فرد دیگری (مثل معلم یا اعضای خانواده یا یکی از دوستان) مشورت کنید. گاهی این کار کمک بزرگی خواهد بود. هنگام خستگی نمی توان مقررات را رعایت کرد و روی آن محکم بود. بنابراین برای داشتن اوقات خوب با کودکان باید طرح و نقشه بکشیم و همیشه به یاد داشته باشیم که پدر و مادر خوبی باشیم، حتی اگر بچه ها برایمان مشکل و دردسر درست کنند.
زهرا برزگر ، کارشناس روان شناسی کودک
