چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
کودکان چرا لجباز می شوند؟
مهمترین علت لجبازی کودکان رفتارهای والدین است که اگر آن رفتارها اصلاح شود از لجبازی کودکان کاسته می شود. لجبازی مجموعه رفتارهایی است ازقبیل کوبیدن پا به زمین، جیغ زدن، پرتاب کردن وسایل خانه، گریه کردن با صدای بلند که کودکان برای رسیدن به خواسته هایشان انجام می دهند. شروع لجبازی سن خاصی ندارد اما در کودکان ۲ ساله به شدت شروع می شود و تا زمانی که ۲ سال را تمام کنند و وارد ۳ سالگی شوند ادامه می یابد؛ همچنین لجبازی تا آخر ۳ سالگی بیشتر می شود. به طور کلی شیوع لجبازی بیشتر بین سن ۲ تا ۵ سالگی است. زیرا کودکان به دنبال هویت، استقلال و خودباوری هستند و با لجاجت خود می خواهند به والدین بگویند کارها آن طوری پیش میرود که من می خواهم.
اما اینکه چرا کودکان ما لجاز می شوند، یکی از علت های اصلی آن این است که بی توجهی والدین به کودک و حیات او، خود سبب آن می شود که آنان تدریجاً بهانه گیر و لجباز شوند. مهمترین علت لجبازی کودکان که با حذف آن درصد زیادی از این رفتار کاسته میشود انتقام مداوم و گاه بی‌رحمانه و غیرمنصفانه از کودک است که با عدم توجه شما به نکات و وجوه مثبت شخصیت و رفتار او همراه می‌گردد. اگر به رفتار خود نیز دقت کنید می‌بینید که کمی نرمش از سوی دیگران حالت دفاعی را در شما کاهش میدهد و شما حتی ممکن است به کاری که مایل به انجام آن نیستید در یک شرایط مثبت و بدون امر و نهی شدید اقدام کنید. فرزندان نیز چنین هستند، یعنی اگر شما خواسته‌های خود را منطقی بیان کنید، اگر بیان شما همراه با محبت و عشق باشد، اگر انتقادهای شما با فاصله زمانی باشد و او را مورد بمباران انتقاد قرار ندهید، اگر به او زمان و مکان تجدیدنظ‌ربدهید اگر به نکات مثبت او تاکید کنید، می‌توانید ریشه‌های لجبازی و حالت دفاعی در او را از بین ببرید و به یک رابطه سالم و مثبت و سازنده دست یابید.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
در واقع وقتی کودکان درخواستی دارند و یا والدین آنها را مجبوربه انجام عملی برخلاف میلشان می کنند لجبازی آنها شروع میشود. البته گاهی توجه زیاد والدین به رفتارهای نامناسب کودکان سبب می شود که رفتارهای نادرست آنان تقویت شود، طوری که کودکان به دلیل آوردن، جرو بحث کردن، نق زدن، مجادله کردن و درخواستهای مکرر متوسل می شوند. گاهی نیز علت لجبازی کودکان آن است که والدین در برابر لجبازی های آنها رفتار ثابتی ندارند. مثلاٌ یک روز هیچ عکس العملی در برابر لجبازی نشان نمی دهند و روز دیگر از آنها می خواهند مطابق با خواسته آنها رفتار کنند. اگر همیشه با کودکان رفتار ثابتی داشته باشیم کمتر لجبازی می کنند. کودک نباید بیاموزد که با لجبازی و تندخویی می تواند هرچه را که بخواهد بدست آورد. بلکه کودک باید یاد بگیرد که خواسته های خود را بصورت آرام و مسالمت آمیز ابراز کند. اما درصورت لجبازی کودکان، والدین باید به آنها بی اعتنایی کنند و از آن محیط خارج شوند. والدین باید رفتار لجبازانه کودک را مهار و رفتار مناسب را در وی تقویت کنند. واکنش تند پدر و مادرها در برابر لجاجت و سرکشی کودک نیز در رفتار لجوجانه آنها تاثیر می گذارد.
در رفتار با کودک باید ثابت قدم بود، یعنی اینکه شما و همسرتان باید از قبل، در مورد اینکه فرزندتان مجاز به انجام چه کارهایی است و چه کارهایی را نباید انجام دهد، هماهنگ باشید و نیز باید بدانید، در صورتیکه فرزندتان ازحد خود تجاوز کرد چگونه با او برخورد کنید که در این مورد نیز نیاز به هماهنگی قبلی و ثبات و استمرار دارید. داشتن برنامه ریزی روزانه برای کودک باعث می شود تا شرایطی که باعث تنش شده کم شود و کودک بفهمد که شما چه توقعاتی از او دارید. شما نیز باید وقتی برای کارهای مورد علاقه کودک در نظر بگیرید. باید بدانید که کودکان دارای نظرات خاص خود هستند و می توانند برای خود تصمیم بگیرند. این مسئله بخش مهمی از شکل گیری شخصیت کودک را شامل می شود. حتی گاهی اوقات زمانی را با در نظر گرفتن نظر او و مشورت با او برای انجام فعالیت تنظیم کنید .پس این شما هستید که مسائل قابل بحث و غیرقابل بحث را مشخص کنید.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
در بعضی از کودکان این لجاجت و باور تا زمان بزرگسالی ادامه دارد؛ مثلاً وقتی کودکی بزرگ می شود و پشت ماشین می نشیند درهنگام تصادف به علت مسائل جزیی با دیگران گلاویز می شود. در حالی که با یک معذرت خواهی مشکل حل می شود، اما به علت همین لجبازی کار به دعوا کشیده می شود. خلق و خو در کودکان تحت تاثیر عوامل ژنتیکی هم قرار دارد. بعضی از کودکان ذاتاً ناآرام هستند اما والدین آنها، خود را سرزنش می کنند که در تربیت فرزندشان درست عمل نکرده اند.
لجبازی یعنی پافشاری روی نظرات و عقیده های خود و مخالفت با نظرات و عقیده های دیگران که این مخالفت گاهی آگاهانه و گاهی ناآگاهانه است. اصولا لجبازی یک نوع رفتارو واکنش نامطلوب است که به صورت های مختلفی خود را نشان می دهد از جمله آسیب رساندن به دیگران،ناسزا گفتن، گریه کردن، گریه کردن وفریاد کشیدن، شکستن وسایل، آسیب رساندن به خود ودیگران و…
راهکارهای مناسب
راهکار اول: مستقل بار آوردن کودک: در برخورد کلی باید طوری با کودک رفتار کرد که او بتواند درامور روزمره خود به طور مستقل و گاهی بدون نیازبه دیگران تصمیم بگیرد.البته فشارهای منفی را نباید در این خصوص وارد کرد بلکه باید با راهنمایی های بجا تذکر داد و روش های صحیح را به موقع به او آموزش داد.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
راهکاردوم: کودک را تا حد امکان وادار به عجله و شتاب زدگی نکنیم. معمولا خانواده در چند کار کودک را خواسته یا ناخواسته به عجله و شتابزدگی وادار می کنند که بیشتر مواقع عدم آگاهی والدین در تشدید آنها، دخالت مستقیم دارد. از جمله چیزهایی که می توان در این رابطه یاد آور شد.
الف: حمام کردن: به جای فراهم آوردن محیطی شاد ومفرح هنگام استفاده از حمام به محیطی دردآور و وحشتناک برای او تبدیل می شود.
ب: میهمانی رفتن: متاسفانه بعضی والدین کمی قبل از حرکت به کودک می گوید آماده شود واین کار باعث لجبازی و مخالفت آنها می شود چون دایم به او تذکر می دهیم که زود باش، دیر شد و…
ج:غذا خوردن وخوابیدن: کودک مانند افراد بزرگسال نمی تواند از نیروی تفکر و حرکت دریک زمان استفاده کند و کودکان دراین موارد به سعه صدر بیشتری نیاز دارند.
راهکار سوم: رشوه ندادن و حذف پاداش: اگر کودک برای رسیدن به مطلوب خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه کردن و یا داد کشیدن بکند واز این راه به خواسته خود برسد و والدینی به اصطلاح حوصله ندارند با دادن امتیاز(رشوه) به کودک او را ساکت می کنندباعث پرورش لجبازی دراومیشوندالبته تشویق برای کارهای مثبت وخوب بارشوه دادن فرق دارد.امابایدتوجه داشت که تشویق وپاداش بایدبه اندازه ودرخورکاراوباشد.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
راهکارچهارم:عدم توجه ونادیده گرفتن رفتارکودک لجباز:گاهی بهتراست وقتی فرزندمان شروع به داد وبیدادمی کندخیلی سردوبی توجه ازکنارمساله عبورکنیم به طوری که یا متوجه نشده ایم و یا موضوع برایمان اهمیت ندارد. اما نباید کاری کنیم که باعث لجاجت بیشتر او شود. مثلاً والدین نباید کودکان را در موقعیت لجبازی قرار دهند مثلاً هنگامی که هوا گرم است و کودک خسته نباید او را ساعتها در بازار چرخاند، زیرا کودک در موقعیت لجبازی و عصبانیت قرار می‌گیرد و این امر باعث تحریک کودک به لجبازی میشود.
راهکارپنجم: برقراری آرامش و امنیت در خانواده: به هرحال درهر خانواده ای مسایل و مشکلاتی به وجود می آیدکه منجربه بحث وگفتگومی شود. والدین باید بدانند که تمام مسایل گره هایی هستند که بوسیله دست باز می شوند. یعنی به جای بحث و متهم کردن دیگران،ارام وبدون برهم زدن امنیت افرادخانواده به خصوص کودکان،مشکلات ومسایل رامی توان به راحتی حل کرد.به طوری که هم خود وهم دیگران ازاین نوع گفتگو لذت ببرند.
راهکارششم:راهنمایی آری اما دخالت نه:پدرومادرازهمان شروع تربیت بایدحرکت صعودی خودرابرپایه راهنمایی قراردهندتاکودک بتواندکم کم راه صحیح زیستن بدهد.دیگرقابل پذیرش نیست که، من می گویم این طورباش، من می گویم اینجا نروو… بلکه ارشاد و راهنمایی های خردمندانه و کمک گرفتن ازخود کودک درمشکلات می تواند کمک بزرگی باشد.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
راهکارهفتم:عدم لجبازی والدین:آموزشهای عملی به مراتب ازآموزشهای تئوری موثرتروآموزنده ترهستند.اگر والدین درحضوربچه ها بایکدیگرلجبازی کنندخیلی راحت وبدون دردسرلجبازی رابه آنها یادمی دهند و بچه ها بطور واضح مشاهده می کنند که در آن یکی ازوالدین با پافشاری دیگری رامجبور به اطاعت ازخود می کندوآنان متوجه می شوند که ازاین راه می توانند به راحتی به خواسته های خود برسند.
والدین کم کم به این واقعیت می رسند که، اگر گام های اساسی برای تغییر و اصلاح کودک خود برندارند، رفتارهای لجبازانه و مخالفت جویانه بچه ها ممکن است در سنین نوجوانی و دوران پرتحول و حساس بلوغ بعضا منجر به بی ثباتی شخصیت، بی قراری، تمرد، رفتارهای خانه گریزی و رفتارهای ضداجتماع شود.
مسئله دیگری در این خصوص مطرح است تنبیه کودکان است. بچه هایی که مورد تنبیه مکرر واقع می شوند بیشتر از دیگران نافرمان و لجباز هستند و بچه هایی که غالبا از طرف والدین مورد تهدید قرار می گیرند با ضعف در اعتماد به نفس مواجه شده و بیش از دیگران لجباز می شوند. والدین عزیز توجه داشته باشید که تنبیه کردن فرزندان عواقب خوبی ندارد. برای روشن شدن این موضوع نمونه هایی از آن را برایتان عرض می کنم.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
۱- تنبیه جسمانی خیلی زود اثر آگاه کننده خود را از دست می دهد یعنی بچه ای که کتک می خورد خیلی زود Desensitized می شود.
۲- مجازاتگر که در غالب موارد مادر و پدر طفل می باشد مجبور است هر بار بر شدت آن بیافزاید که طفل از مجازات دچار ترس و اضطراب گردد و دیگر , عمل بد خود را تکرار نکند یعنی هذفی که تنبیه کننده به دنبال آن است.
۳- در اثر این تشدید مجازات در اکثر موارد مجازاتگر عنان اختیار را از دست داده و لطمات شدیدی در حین حمله خشم برطفل وارد می سازد که همان معنای abuse Physical را زنده کرده و در نتیجه در بسیاری موارد بچه آنچنان صدمه خواهد دید که دیگر قابل جبران نخواهد بود (مانند خونریزیهای جمجمه , شکستگیها و سوختگیها و فلجی و عقب افتادگی عقلانی و صدها مصیبت دیگر) و یا به مرگ طفل خواهد انجامید , آنچنان که آمار بسیاری کشورها حاکی از حوالی ۴۰۰۰ – ۱۰۰۰۰ مورد مرگ در سال , در نتیجه Physical abuse است (که در اکثر موارد Missed شده و به حساب مرگهای اتفاقی گذاشته می شود( . طفل کتک خورده از زمان طفولیت می آموزد که راه حل مشکلات منازعه و ابزار خشم به دیگران است.
۴- معنانی انتقام Revenge بجای آگاهی و عبرت در ذهن وی شکل می گیرد و باعث می گردد بر منفی کاری خود بیافزاید طفلی را کتک می زنند که برادر و خواهر شیرخوار کوچک خود را اذیت نکند در اینصورت مسلم بدانید که و این موجود را که باعث کتک خوردنش شده است زیر زیرکی و بیشتر از سابق اذیت خواهد کرد.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
اصول پیشنهادی جهت پدر و مادر خوب بودن :
برای تربیت کودک سالم ، خوشحال و موفق ، ما والدین باید علم و مهارت پدر و مادر خوب بودن را یاد بگیریم ، اگر چه با وجود اصول حاکم جهت پدر و مادر خوب بودن باز هم والدین کامل بودن محال است ولی مصمم هستیم تا بهترین باشیم. برای پدر و مادر خوب بودن:
۱- آگاه باشیم که پدر و مادر خوب بودن نیاز به تلاش دارد.
۲- برای آن دسته از فعالیتهایتان که مرتبط با کودک شما است اولویت بالایی قائل شوید.
۳- عاشق فرزندتان باشید اما نه خیلی زیاد،چند بار در روز احساس عاطفه و گرمی را به کودکتان نشان دهید.
۴- قوانین ویژه ی خانوادگی وضع کنید،لازم است قوانین وضع شده روشن و ثابت باشند. در غیر این صورت فرزندتان گیج خواهد شد و نمی تواند به طور جدی به آنها عمل کند. قوانین خانوادگی را برای فرزندتان توضیح دهید و نشان دهید که اقتدارتان بیشتر منطقی است نه آن که زور و قدرت بر آن حاکم است.
۵- تصمیمی که میگیرید را برای فرزندتان توضیح دهید، با توجه به آنکه فرزندتان تجربه وعلمی را که شما در زندگی استفاده میکنید را ندارد. نیاز است که به آنچه فکر میکنید و تصمیمی را که گرفته اید ، با حوصله برای او توضیحاتی بدهید.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
۶- وظیفه پدر و مادر بودنتان را با توجه به تناسب مراحل مختلف رشدی کودکتان انتخاب کنید،یک کودک در مراحل مختلف رشدی نیازهای گوناگونی دارد. شیوه های رفتاری که والدین برای یک کودک نوپا استفاده میکنند از شیوه های برخورد با یک نوجوان باید متفاوت باشد. به عنوان یک والد لازم است که مراحل مختلف رشدی کودکان را بیاموزید و وظایفتان را با توجه به مراحل رشدی کودکتان در نظر بگیرید.
۷- به فرزندتان احترام بگذارید، بچه ها نسبت به دیگران همان رفتاری را خواهند داشت که والدینشان نسبت به آنان دارند. با ادب با او صحبت کنید، به عقاید او احترام بگذارید، زمانی که او با شما صحبت میکند به دقت به حرفهایش گوش دهید و همانند یک دوست با او برخورد کنید.
۸- مستقل بودن را به کودکتان بیاموزید، ترغیب کودک به مستقل بودن ، اگرچه برای کودک آزادی عمل به وجود میآورد و در کنار آن محدودیتهایی را نیز دارد ولی به کودکتان یاد میدهد که کنترل خویش را که یکی از کلیدهای موفقیت در زندگی است را در خودش تقویت نماید. به خاطر آورید که فرزندتان توانایی کنترل کردن را دارد بنابراین لازم است ادامه ی روند آنرا یاد بگیرد.
نتیجه بحث اینکه: پدرها و مادرها باور کنید که بردباری شما می تواند، براکثرنابهنجاری های کودک تان چیره شود. اجازه ندهندکه کودک به تنهایی برای همه افراد خانواده تصمیم بگیرد.متاسفانه بعضی والدین با گفتن: من حوصله ندارم یا کی حوصله این کارها را دارد، سعی می کنند با بی توجهی، از زیر بار مسئولیت کودکان خود فرار کنند. بهتر است با حوصله و بردباری بیشتر، خود باوری مثبت وعزت نفس به کودکان خود کمک کنید واز هر روشی برای درمان لجبازی استفاده می کنید. بیشتر الگو های نامناسب ارتباطی پدر و مادر، باعث این ناهنجاری می شود. بعنوان مثال وقتی پدر و مادر هنگام حضور فرزندشان ارتباط خوبی با هم نداشته باشند و خواسته های همدیگر را با لجبازی رد کنند، کودک کاملا این الگوی ارتباطی را ضبط کرده و ممکن است آن را درزمانهای خاصی اجرا کند و در بعضی مواقع به عنوان یادگیری نهفته سال ها بعد در رفتار کودک این الگو دیده میشود.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
عدم هماهنگی والدین با همدیگر نسبت به ایجاد،تغییرویا حذف یک رفتار از کودک خود باعث سوء استفاده های کودک از این اختلاف خواهد شد. در بعضی از مواقع اختلاف نظرهای جدی پدر و مادر، مجادله ها، مشاجره ها، ستیزهای خانوادگی و اظهار مخالفت های مکرر نسبت به دیدگاه های همدیگراز اصلی ترین بسترهای پدیدآیی و فراوانی رفتارهای لجوجانه کودکان به شمار می آید. رفتارهای نابهنجاریا ناسازگار کودکان نظیر کمرویی، پرخاشگری، گوشه گیری و لجبازی اکتسابی است وعلت اصلی چنین رفتارهایی را باید در محیط خانواده و بعد مدرسه و جامعه پیدا کرد.
از طرفی هم فشارها و امر نهی بسیارزیاد شما،نسبت به رفتارهای و صحبتهای کنجکاوانه او که موجب سرخوردگی، کاهش خلاقیت و عدم اعتماد به نفس او خواهد شد. سعی کنید مدتی فقط رفتارهای مثبت کودک را پاداش دهید و واکنش بسیار محبت آمیز نسبت به فرزندتان انجام دهید، ولی رفتارهای منفی او را بدون توجه از کنارش عبور کنید. وقتی فرزند شما در مقابل یک سری کارها پاداش گرفت و احساس لذت را تجربه کرد آمار رفتارهای پاداش گرفته بیشتر خواهد شد. سعی کنید با پرنگ کردن نقاط مثبت و خوبیهای کودک، همچنین پادش دهی وعمل سریع به قول هایی که برای ایجاد رفتار مثبت به ایشان می دهید تا حدی ازاین وضعیت خلاص خواهید شد. از طرفی با قاطعیت و کوتاه نیامدن در محروم سازی از یک وسیله خوشایند به دلیل رفتار نامطلوب فرزندتان زمینه را برای هماهنگ شدن او با خود فراهم خواهید نمود.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
خوب است در بعضی از مواقع به خواسته او در صورت نداشتن ضرر عمل کنید و به او یادآوری کنید که به حرف شما گوش دادم. از طرفی نیز سخت گیری بیش از حد در خانواده، رفتارهای دو گانه و متضاد با کودک، ایجاد محدودیت در فعالیت های روزانه کودک، عدم ارضای بهینه نیازهای اساسی کودک، ناکامی های مکرر کودک، تهدید کودک، تنبیه وتحقیر کودک در شرایط و موقعیت های متفاوت، بی اعتنایی به شخصیت و فعالیت های روزانه ، به خصوص رفتارهای مطلوب کودک، بی مهری نسبت به کودک، وجود احساس تنهایی وتبعیض درکودک می تواند موجب لجبازی کودک شود. بچه هایی که از طرف والدین مورد تهدید قرار می گیرند و تنبیه می شوند بیش از دیگران نافرمان و لجباز هستند و با ضعف در اعتماد به نفس روبه رو می شوند. نافرمانی، منفی بافی، مخالفت با دیگران و لجبازی از شایع ترین اختلالات رفتاری در کودکان پیش دبستانی و دبستانی است. به طور قطع لجبازی بچه ها قابل اصلاح و درمان است. در غالب موارد تنبیه بچه ها، نافرمانی و لجبازی، ضعف در اعتماد به نفس، کج خلقی و پریشانی خاطر را نیز به همراه دارد.
زمانی که والدین کودک فوق العاده سخت گیر، عصبانی و یا آرمان گرا دارند واز کودک خود صرفاً رفتارهای قالبی و مشخصی را توقع دارند، نهایتا در بیشتر موارد شاهد بروز رفتارهایی نظیر پرخاشگری، کمرویی و لجبازی، خواهند بود. بروز چنین رفتارهای نامطلوبی از کودکان نمی تواند، به خاطر یک علت ساده باشد بلکه، مجموعه ای از عوامل درونی و بیرونی در به وجود آمدن یک نوع رفتار مطلوب یا نامطلوب دخالت دارند.
چگونه لجبازی کودکان را ازبین ببریم
پدر و مادر خوب بودن دشوار و سخت است و اصول و قواعد خاص به خود را داراست. گام اول برای رسیدن به این هدف داشتن انگیزه است. پس از آن کسب مهارت، تفسیر و شناخت رفتار کودک دارای اهمیت زیادی است و نیاز به آن از همان روزهای اول تولد کودک احساس می شود و پدر و مادر باید از روی رفتار کودک به نیازها و خواسته های او پی ببرند. علاوه بر این آنها باید با شیوه ای دقیق و ظریف رفتار کودک خود را هدایت کنند. ابراز علاقه و یا حتی وانمود کردن آن، نسبت به موضوعات مورد علاقه کودک در نزدیک شدن آنها به کودک تأثیرگذار است. پدر و مادر نباید فراموش کنند که با کودک خود دوست باشند، زیرا خواسته یا ناخواسته آنها بهترین دوست دوران کودک آنها هستند و این امر همیشه ادامه پیدا نمی کند. از این رو بهتر است فرصت را غنیمت شمرده تا کودکتان نیز احساس خوشایندی از آنها داشته باشد.
خانواده مطهر
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
