راههای جلوگیری از لجبازي نوجوانان
فرزندان خود را وادار به فكر كردن و حل مساله كنيد!
چگونه از لجبازي نوجوانان جلوگيري كنیم؟
در شماره پيش گفتيم كه لجبازي و عصيانگري نوجوانان يكي ازمشكلات بزرگ خانوادهها است و والدين زيادي با آن دست به گریبان هستند به طوری که کل سیستم خانواده را درگیر كرده و آسايش و امنيت آنها را بر هم ميزند.
گفتيم كه از ديدگاه روانشناختي و جامعهشناختي، علل و انگیزههای عصیانگری در نوجوانان به سه عامل عاطفي، رواني و اجتماعي برمیگردد و براي بررسي اين مشكلات نميتوان نقش هر كدام از آنها را ناديده گرفت. در شماره پيش به نقش عامل رواني پرداختيم، در اين شماره نيز به ادامه همان بحث ميپردازيم.
در واقع، يكي از عوامل بسيار عمده لجبازي و عصيانگري نوجوانان عدم شناخت والدين از ويژگيها و تغييرات فيزيولوژيك و رواني و عدم آموزش مهارتهای لازم جهت مقابله با این تغييرات در اين دوران است. بنابراين براي شناخت دقيق، علمي و عميق اين ويژگيها و تغييرات، ادامه گفتوگو با دكتر پيمان هاشميان، استاديار دانشگاه علوم پزشكي مشهد، روانپزشك و فوق تخصص كودك و نوجوان را در اختيار شما قرار ميدهيم.
• آقاي دكتر، در شماره پيش به اين موضوع پرداختيم كه يكي از ويژگيهاي نوجوانان، اين است كه وقتي وارد اين مرحله از زندگي ميشوند دوست دارند به طورمستقل خودشان همه چيز را دوباره به دست آوردند. تمايل دارند خودشان باشند و همچنين دوست ندارند ديگران آنها را يك كودك فرض كنند، زيرا تصور ميكنند بزرگ شده و ميخواهند همانند بزرگسالان فكر كرده و عمل كنند؛ و در صورت شنيدن نصيحت مستقيم شروع ميكنند به پرخاشگري و لجبازي. در اين مواقع والدين چه عكسالعملي بايد نشان دهند؟
– بله چون آنها تصور ميكنند بزرگ شده و دوست ندارند همانند يك كودك تحت كنترل و مراقبت قرار بگيرند به آنها برميخورد و ناراحت و عصبي و پرخاشگر ميشوند. در چنين مواردي والدين بايد به فرزند خود بگويند اين مشكل ماست نه مشكل شما. مشكل من اين است كه نگرانم و چون ما داریم در یک خانواده زندگی میکنیم بايد به حقوق و احساسات يكديگر احترام بگذاريم. اين حق توست كه با هر كس دوست داري بيرون بروي اما راهي را پيشنهاد كن كه من هم از نگراني بيرون بيايم. آيا تو حاضری با دوستت بیرون بروی ولی من در خانه حرص و جوش بخورم و نگران باشم؟
راههای جلوگیری از لجبازي نوجوانان
* مسلما چون در اين دوران نوجوان احساس استقلال ميكند، دوست ندارد كسي آزادياش را محدود كند، رفتار ما باید با آنها چگونه باشد؟
– نباید آزادی نوجوان را محدود کنیم. باید به آزادی و انتخاب نوجوان احترام بگذاریم. چون اگر او را آزاد نگذاریم نتیجه خوبی نخواهد داد.
* اما ممکن است جوان اشتباه کند، والدین برای جلوگیری از اين اتفاق باید چگونه رفتار كنند؟
برای پیشگیری از این اشتباهات باید آزادی آنها در قالب مشروط باشد. مثلا میگوییم پسرم تو آزاد هستی مشروط به اینکه مرا از نگرانی دربیاوری. بنابراین نوجوان باید پدر و مادر را از نگرانی درآورد.
فرض كنيد فرزند شما با کسی دوست است اما شما تشخیص میدهید او فرد مناسبی نیست در اين مواقع ميتوانيد به او بگویید پسرم این فرد، دوست خوبی برای تو نيست. اما ممكن است فرزند شما اصرار کند که من حتما باید به دیدن او بروم.
در اين زمان میتوانید به او بگویید، حالا که میخواهی با او رفت و آمد کنی اشکالی ندارد، اما مرا از نگرانی دربیاور، چون من خیلی نگرانم. بنابراين او باید با دادن یک راهحل شما را از نگرانی درآورد. ممکن است پیشنهادهای خوبی به شما بدهد.
شايد به شما بگوید اگر نگرانید بیایید دنبالم، یا موبایلم را چک کنید. یعنی ما باید فرزند خود را برای رسیدن به خواستههایش آزاد بگذاریم. البته همانطور که قبلا گفتم این آزادی باید مشروط باشد.
* علاوه بر تغييرات و تحولات روحي كه گفتيد ممكن است باعث لجبازي و عصيانگري نوجوان شود چه تغييرات رواني ديگري در نوجوان ايجاد ميشود؟
– از تحولات رواني ديگر نوجوانان اين است كه معمولا زمانی که وارد دوره نوجوانی میشوند تفکرشان تبديل به تفکر خلاق و انتقادی میشود. آنها علاقه شديدي به انديشيدن و استدلال كردن منطقي و استدلال امور و مسايل پيچيده پيدا ميكنند.
در واقع تفکر انتقادی به تفکری گفته ميشود كه در آن همه چیز مورد نقد و بررسي قرار ميگيرد. بنابراين آنها تمايل دارند همه چيز را با مدرك و دليل كافي و قانعكننده بپذيرند. مثلا نوجوان دوست دارد اگر به او گفته ميشود رشتهاي را انتخاب كند دليل آن را بداند كه چرا باید آن رشته را انتخاب كند، در نتیجه با خانواده لج میکند. اوهمه چیز را از زاویه دید خودش ديده و دوست دارد خودش اثبات كند كه این راه درست است يا نه. و در صورت اثبات ميگويد من این راه را انتخاب ميكنم. در اين دوران كنجكاوي آنها تحريك شده و ديگر مايل نيستند هر چيزي را بدون چون و چرا قبول كنند.
راههای جلوگیری از لجبازي نوجوانان
* متاسفانه اين نوع تفكر در مدرسه و خانواده تقويت و پرورش داده نميشود، و گاهي پرسش كردن را نشانه نافرماني و گستاخي نوجوان ميپندارند. اما امروزه واقعا در فكر جوان ما چه چيزهايي ميگذرد؟
– اگر امروز به رفتارهاي نوجوان و جوانان خود دقت كنيم ميبينيم عدم رشد و تقويت اين نوع تفكر، باعث خطرات و آسيبهاي جبرانناپذير زيادي از جمله گرايش به انواع اعتياد شده است. همانطور كه در سطح جامعه ميبينيم ضعف در آموزش تفكر نقاد و خلاق نه تنها در نوجوانان باعث آسيبهاي جدي ميشود و گاه جبرانناپذير به نظر ميرسد، باعث مشكلات زيادي در بين افراد بزرگسال نيز ميشود. مثلا ما با افراد زيادي مواجه شدهايم كه با تبليغات و چربزباني باعث فريب و به دام انداختن مردم ساده شدهاند.
* حال با توجه به اين آسيبها والدين چگونه ميتوانند باعث پرورش تفكر نقاد شوند؟
– خانوادهها براي پرورش و تقويت اين تفكر بايد به نوجوان اجازه نقد و بررسي و انتقاد كردن بدهند طوري كه آنها از انتقاد کردن خوشحال شوند. مثلا اگر نوجوان شما درباره موضوعي صحبت ميكند كه شما با آن مخالفيد از او بپرسيد تا دلایلش را برايتان توضيح دهد.
از او بپرسيد اگر دو سال ديگر ميخواهي انتخاب رشته کني دليلش را براي من توضيح بده که چرا میخواهی مثلا رشته انسانی را انتخاب كني. اگر نوجوان دلیل قانعکنندهای آورد و دلیلش را اثبات کرد شما باید آن را بپذیرید و با لجبازیهای نوجوان مقابله نکنید.
در واقع از آنجا كه تفکر خلاق در این سن به منظور رشد نوجوان پایهریزی شده، بنابراین خانوادهها به جای اینکه با فرزند خود درگیر شوند باید سعی کنند آن را رشد و پرورش دهند. در نتيجه، نوجوان وقتی احساس کند به فكر او ارزش داده ميشود به ارايه فكر جدید تشویق میشود.
نوجوان به هر مشكلي از ديدگاه حل مسالهاي نگاه ميكند و ميگويد مشكل چيست براي رشد اين نوع تفكر میتوان از او پرسید، زندگی ما این مشکل را دارد چه راهي براي حل آن داري؟
ممكن است فرزندتان یک راه حل جدید و كارساز ارايه دهد. ميتوان از او پرسيد برای زندگی آیندهاش چه برنامهای دارد. یک نوجوان باید بداند که برای آیندهاش چه برنامهاي دارد و براي رسيدن به آن چگونه برنامهریزی ميكند.
باید نوجوان را وادار کرد که همه چیز را از دیدگاه حل مساله ببیند و ياد بگيرد براي حل مشكلات خود، راهحلهاي زيادي پيدا كرده و از بين آن راهحلهاي مختلف، بهترین راهحل را برگزيند و بگويد چرا این راهحل بهتر از بقیه است. مثلا اگر ميگويد من درس نمیخوانم اولا بايد دليل درس نخواندن خود را توضيح دهد و سپس براي حل مشكل خود راهحلي پيدا كند.
راههای جلوگیری از لجبازي نوجوانان
* يكي از ويژگيهاي دوران نوجواني، تخيل و روياپردازي است با اين ويژگي نوجوان چگونه بايد كنار آمد؟
– نوجوان تخیل را دوست دارد بنابراين والدين ضمن احترام بايد اجازه دهند نوجوان اين روياپردازي و تخيل را تجربه كند و زندگي آينده خود را در تخيل بسازد. ولی ما باید سعی کنیم در حالی که دارد تخیل میکند واقعیتهاي زندگي را هم ببيند.
* موضوع ديگري كه خانوادهها را نگران كرده است، بيش از حد فكر كردن نوجوانان است، والدين با اين رفتار، چگونه بايد برخورد كنند؟
– فكر كردن بيش از حد باعث ناراحتي بعضي از والدين ميشود. اما فکر کردن در نوجوانان در یک زمان محدودی خیلی خوب و سازنده است. نوجوانان دوست دارند درگذشته خود سير كنند و ببینند چه خطايي کردهاند. خانوادهها باید سعی کنند شرایط زندگی را طوري بسازند که احساس استقلال در آنها شکل پیدا كند.
نكتهاي را كه بايد به آن توجه كنيم اين است كه هر چند روانشناسان از دوران بلوغ يا همان دوره نوجواني به دوران تب، بحران، استرس، اضطراب و… ياد ميكنند، اما فراموش نكنيم كه در صورت به دست آوردن دانش و اطلاعات صحيح در زمينه مقابله با تغييرات و بحرانهاي دوره نوجواني و تربيت صحيح و همچنين رابطه دوستانه و درک تفاوت بین دنیای بزرگسالان و نوجوانان و متفاوت بودن ارزشهای آنها، به راحتي ميتوان به رفع تعارضها، تنشها و لجبازي بين والدين و نوجوان کمک كرد و اين دوره را به سلامتي پشت سر گذاشت.
مثلا يكي از دلايلي كه نوجوان به سمت همسالان خود گرايش پيدا ميكند اين است كه، دوستان خود را در سطح خود ميبيند زيرا هيچ دوستي او را از بالا نگاه نكرده و مدام او را نصيحت نميكند.
نوجوان از نصيحت كردن اين برداشت را دارد كه والدينش او را هنوز كودك فرض كرده و هويت و استقلال او را ناچيز ميشمارند. در حالي كه بايد با احترام گذاشتن و به رسميت شمردن احساسات، عقايد، افكار و اهدافشان به آنها اجازه داد تا هویت خود را کشف کنند.
زيرا رفتارهای كودكانه، كنترلكننده و ريیسمابانه اثری کاملا معکوس دارد و رفتار طغیانگرایانه نوجوانان را تحریک میکند. به طور كلي ارتباط والدین با نوجوانان در اين دوره بايد از حالت كنترلي و “والدـ کودکی” درآمده و جایگزین ارتباط بالغانه “بالغـ بالغ” شود.
راههای جلوگیری از لجبازي نوجوانان
زيرا از جايي كه نوجوان در اين سن احساس بزرگي و استقلال ميكند، در صورت ديدن رفتار كودكانه بر اساس نصيحت مستقيم، پيام مخرب “من ميدانم، تو نميداني” به آنها منتقل ميشود آنها نصيحت را دوست ندارند، بنابراين شروع به لجبازي و پرخاشگري ميكنند.
اما در يك رابطه بالغانه كه يكي از اصول آن بر اساس نصيحتهاي غيرمستقيم است چون به افكار، احساسات و عقايد نوجوان احترام گذاشته ميشود و احساس مخرب “من ميدانم، تو نميداني، نميفهمي” به احساس موثر و سازنده “من ميدانم، تو هم ميداني و خوبی” تبديل ميشود، در نتيجه آنها احساس استقلال، بزرگي و ارزشمندي و مفيد بودن كرده و بيشتر تحتتاثير قرار گرفته و دست از عصيان و لجبازي برميدارند.
بنابراين بزرگسالان میتوانند با فراهم کردن فرصت، باعث شوند نوجوانان بتوانند نقشها و هویت خود را تجربه کنند و به کشف افکار، احساسات و نقشهای خود بپردازند زيرا نوجوانی مرحله تلاش برای جستوجوی خویشتن و شکلدهی هویت فردی است.
در این صورت نوجوانان میتوانند رشد روانی و اجتماعی سالمی را تجربه کنند. فردی که در نوجوانی اجازه یافته تا به کشف هویت و شخصیت خود بپردازد در زندگی بزرگسالی بهتر می تواند با مشكلات، پیچيدگیها و ناسازگاریهای زندگی کنار بیاید و در برابر مشکلات از خود انعطافپذیری بیشتری نشان میدهد.
نباید آزادی نوجوان را محدود کنیم. باید به آزادی و انتخاب نوجوان احترام بگذاریم. چون اگر او را آزاد نگذاریم نتیجه خوبی نخواهد داد
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
سلام. مرسی از مطالبتون. من مدرس فیزیک هستم و با دانش آموزانی مواجهه میشم که با اقرار خودشون بخاطر لجبازی با خانواده درس نمیخونند، میخواستم اگه ممکنه راه حلی برای من به عنوان معلم ارائه بدید تا بتونم به این دانش آموزان که اغلب دختر هستن کمک کنم تا به خودشون بخاطر درس نخوندن لطمه نزنن با توجه به اینکه از پدر و مادرشونم کمک زیادی نمیتونم بگیرم چون متاسفانه نمیخوان قبول کنن که مشکلی هست و کمک من رو هم دخالت میدونن. ممنونم.