شايعترين بيماري چشمي کودکان، تنبلي چشم است
در طي 4 دهه اول زندگي يعني تا حدود 40 سالگي، تنبلي چشمي يا به اصطلاح آمبليوپي، بيش از هر بيماري چشمي ديگري مسوول کاهش بينايي در يک چشم است. به طور کلي و از لحاظ آماري کمي بيش از 2 درصد افراد در جوامع مختلف دنيا مبتلا به اين عارضه هستند. به گزارش جام جم آنلاين در کشور ما نيز بيش از يک ميليون نفر مبتلا به اين عارضه اند و در واقع اين بيماري يک مساله عمده در بهداشت عمومي کشور به حساب مي آيد. نکته دردناک آن است که هر يک دقيقه در دنيا يک کودک نابينا مي شود، در حالي که شايع ترين بيماري چشمي کودکان، تنبلي چشم است.
اين موضوع تا آنجا اهميت دارد که يکي از مهم ترين مباحث مطرح شده در يازدهمين کنگره سراسري اپتومتري ايران بود که از تاريخ 30 مرداد تا يک شهريور با حمايت و مشارکت تشکل هاي علمي و صنفي و استادان دانشگاه هاي سراسر کشور در مرکز همايش هاي رازي برگزار شد.
آمبليوپي يا تنبلي چشم يک افت بينايي است که بر اثر مانع يا اختلال در رشد عادي بينايي ايجاد مي شود و در واقع گاهي اوقات بنا به دلايلي، شانس فعاليت بينايي براي يک چشم يا هر دو چشم وجود ندارد. در بيشتر موارد آمبليوپي يک طرفه است، يعني فقط يک چشم کاهش بينايي دارد. آمبليوپي يک طرفه در نيمي از موارد با لوچي چشم (استرابيسم) و در موارد کمتري با عارضه اي به نام آنيزمتروپي (يعني نامساوي بودن اندازه تصوير يک شي در دو چشم که ناشي از اختلاف قدرت دو چشم يا همان اختلاف نمره عينک آنهاست) همراه است. خطر از دست رفتن بينايي بر اثر آمبليوپي در شيرخواران نارس، در نوزادان کم وزن و در نوزاداني که از والدين مبتلا به آمبليوپي متولد شده اند 4 برابر معمول است.
شايعترين بيماري چشمي کودکان، تنبلي چشم است
وقتي چشم ها تنبل مي شوند
عواملي که ايجاد آمبليوپي مي کنند گاهي آشکار هستند، مثلا اگر چشمي با افتادگي پلک روبه رو باشد به صورتي که چشم پشت پلک مخفي شده باشد و نتواند به صورت صحيح کار کند يا يک چشم از حالت مستقيم و به سوي جلو بودن خارج شده و به سمت داخل يا خارج انحراف پيدا کرده باشد; البته به گفته دکتر محمد آقازاده اميري، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي و رئيس انجمن اپتومتري ايران، اين موارد از جمله موارد کاملا گويا هستند که پدر و مادر طفل، اطرافيان، مربيان مهد کودک و مدرسه اين موارد را مشاهده مي کنند و بيمار را به مراکز مخصوص ارجاع مي دهند.اما مشکل در مواردي است که علت ايجاد آمبليوپي عيوب انکساري چشم است، مثلا نمره عينک بالا در يک چشم يا هر دو چشم وجود دارد و پيش از سن مدرسه، نيازهاي بينايي کودک در حدي است که شايد خودش متوجه نشود و هيچ گزارشي هم به والدين خود ندهد، چون طفل فکر مي کند همه همان طور مي بينند که او مي بيند. به همين علت مشکل بيشتر رخ مي نمايد.در موارد زيادي فرد دچار اشکال در يک چشم است ولي اطرافيان مطلع نيستند و ظاهر چشم سالم است و مشکلي ندارد و فرد هم بموقع به متخصص مراجعه نمي کند. حال اگر چشم بچه بر اثر يک عفونت ساده کمي قرمز شود مادر و پدر بچه بسرعت به پزشک مراجعه مي کنند ، اين مساله در مواردي که کودک دچار آمبليوپي تنها در يک چشم بوده و چشم ديگرش سالم است بسيار حادتر است و منجر به پيش رفتن اختلال مي شود.
موفقيت نسبي درطرح غربالگري
همه ساله در آبان ماه، طرح غربالگري تنبلي چشم کودکان 3 5 سال در مهدهاي کودک و توسط سازمان بهزيستي و اپتومتريست ها به مورد اجرا در مي آيد که در آن معاينات اوليه به وسيله مربيان بهداشت در مهدهاي کودک انجام مي شود و موارد مشکوک از نظر اختلال بينايي و تنبلي چشم براي درمان به اپتومتريست ها ارجاع داده مي شوند، ولي به گفته آقازاده اميري، متاسفانه علي رغم اجراي چند ساله اين طرح و تبليغات گسترده رسانه اي هنگام ورود کودکان به مدرسه در جريان معاينات اجباري و تست هاي مخصوص بينايي، مواردي از تنبلي چشم مشاهده مي شود که قبلا گزارش نشده اند و اين دسته کساني هستند که بهپايگاه هاي سنجش بينايي و مهدکودک ها مراجعه نکرده اند و والدين اين کودکان اظهار مي کنند که کودکشان هيچ شکايتي از بينايي خود نداشته است و در واقع اين کودکان احتياجات اوليه خود را با همان ميزان بينايي رفع کرده اند و از طرفي بيشتر اوقات، تنبلي چشم يک طرفه و يک چشم درگير اختلال است و در ظاهر، هيچ چيز غيرطبيعي به وسيله والدين ديده نمي شود و کودک با چشم ديگر خود که سالم است مي بيند. در اين موارد معمولا درصد بيماري و مشکل تنبلي چشم آنها در حدي پيش مي رود که درمان را در آينده برايشان مشکل تر مي کند.
شايعترين بيماري چشمي کودکان، تنبلي چشم است
بستن چشم درماني موثر براي تنبلي چشم
وجود يک تصوير کاملا واضح روي شبکيه در طول دوره کودکي، لازمه رشد طبيعي بينايي است. اساس و زير بناي درمان آمبليوپي نيز بر همين معنا استوار است; يعني نقش تمام درمان هاي موثر بر آمبليوپي فراهم کردن يک تصوير واضح در چشم (يا چشم هاي) گرفتار است که البته در بسياري موارد با خاموش کردن موقت چشم سالم به وسيله بستن يا تارکردن آن همراه است. تصور مي شود که اين درمان با تحرک بيشتر بينايي در چشم گرفتار به آن اجازه مي دهد، خوراک عصبي بيشتر و وسيع تري به مناطق بينايي مغز ارسال کند. به گفته آقازاده اميري، از جمله مهم ترين و کم هزينه ترين راه هاي درمان تنبلي چشم، بستن چشم سالم تحت کنترل و نظارت متخصصان بينايي يا اپتومتريست ها و تنظيم فعاليت هاي بينايي خاص در قالب تمرين ها و بازي هاي مختلف و مخصوص است که بخشي از آنها در منزل و با کنترل والدين و برخي نيز به صورت تخصصي در کلينيک هاي بينايي صورت مي گيرد.آقازاده اميري مي افزايد: خوشبختانه 80 درصدآمبليوپي با اين روش در کنار تجويز عينک مناسب و تمرين ها در منزل قابل درمان هستند و تنها در برخي موارد نياز به درمان با دستگاه مخصوص به نام آمبليوسکوپ است که هم اکنون در 2 مرکز علمي گروه اپتومتري دانشکده هاي توانبخشي ايران و شهيد بهشتي وجود دارد.
تنبلي چشم پس از 7 سالگي درمان ندارد
درمان تنبلي چشم بعد از 7 سالگي تقريبا امکان پذير نيست; در حالي که هرچه سن تشخيص تنبلي چشم کمتر باشد، احتمال درمان افزايش مي يابد، چراکه مرکزي در مسير عصب بينايي با عبور امواج بينايي، رشد و در ديد انسان نقش موثري ايفا مي کند. اين مرکز از دوران طفوليت تا 7 سالگي رشد مي کند و سپس متوقف مي شود.بنابراين چنانچه به هر دليلي عبور امواج بينايي از عصب بينايي مختل شود، تنبلي چشم بروز مي يابد. اين در حالي است که در سنين طفوليت عيوب انکساري يک طرفه از مهم ترين دلايل اختلال در عبور امواج بينايي است. همچنين لک قرنيه مي تواند مانع عبور واضح امواج بينايي شود. ضمن آن که انحراف چشم و آب مرواريد هم مي تواند از ديگر دلايل بروز تنبلي چشم باشد.به طورکلي واز آنجا که عيوب انکساري خود به خود باعث بروز تنبلي چشم مي شوند، انجام معاينه و بررسي هاي لازم در کودکان زير 7 سال براي تشخيص عيوب انکساري ضروري است. لزوم تشخيص و درمان بموقع اين بيماري از آنجا بيشتر مي شود که بدانيم تنبلي معمولا در يک چشم ايجاد مي شود; اما اگر به دلايلي، عوامل بروز تنبلي در هر دو چشم بروز کند، احتمال ايجاد تنبلي در هر دو چشم نيز وجود دارد.فراموش نکنيم که تنبلي چشم پس از 7 سالگي درمان ندارد و هرچه سن تشخيص کمتر باشد، احتمال درمان بيشتر است. در صورتي که تنبلي چشم پيش از 7 سالگي تشخيص داده شود، با برطرف کردن علت ايجادکننده آن و همچنين بستن چشم سالم به منظور افزايش فشار به چشم تنبل، تنبلي چشم قابل درمان است; در حالي که در برخي کودکان تا 9 سال هم ممکن است پاسخ به درمان مثبت باشد.
منبع: روزنامه مستقل سراسري صبح ايران
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
