علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان
رفتارهــای ناسازگارانه:
رفتارهایی هستند که با نظر پدر و مادر ، اطرافیان و جامعه سازگاری ندارد. رفتار فرزندان ناسازگار احساس بسیار بدی را در اطرافیان ایجاد می کند به طوری که خود نیز تحت تأثیر واکنش های ناخوشایند آن، از سوی دیگران واقع می شوند.
انــــواع رفتــــارهای ناسازگارانه :
روانشناسان معمولاً رفتارهای ناسازگار را در سه طبقه تقسیم بندی می کنند:
1. اختلال بیش فعالــــی و کمبود توجه
2. اختلال لجبازی و نافرمانـــی
3. اختلال سلــــوک
گرچه شباهت های زیادی بین آن ها وجود دارد، ولی ویژگی های متمایز کننده ای هم در آن ها به چشم می خورد. ممکن است علایم هر سه طبقه در یک کودک دیده می شود که برای آشنایی بیشتر به رفتارهای هر کدام اشاره می نماییم.
کــــودکان بیش فعـــال و کمبـــود توجه :
– نمی توانند رفتارشان را کنترل و تنظیم کنند.
– نمی توانند رفتارهای هماهنگ و مناسب با اطرافیان، از خود نشان دهند.
– با علامت هایی مثل کم توجهی، حواس پرتی و کمبود تمرکز همراه می باشند.
– رفتارهای تکانشی آن ها بیش از حد معمول است.
– در کارهایی که به آنها علاقه و مهارت داشته باشند، هیچ تفاوتی با همسالان خود ندارند.
– خیلی سریع توسط محرک های خارجی دچار حواس پرتی می شوند واز کار خود وظیفه اصلی خود (غالباً تکالیف مدرسه) باز می مانند.
– اغلب وسایلشان را گم می کنند و فــــراموشکارند.
– مرتب حـــرکت می کنند و آرام و قرار ندارند.
– میان صحبت دیگـــــران می پرند و تأمل ندارند.
– نوبت را رعایت نمــــی کنند.
– ســــریع از کوره در رفته و اشیا را به سوی دیگران پرتاب می کنند.
– رفتارهای جسورانه و خطـــرناکی از خود نشان می دهند.
– در توجه به جــــزئیات ناتوانند.
– در صحبت کــــردن مستقیم با آنان، به نظر مـــی رسد به گوینده توجــــهی ندارند و گوش نمـــی کنند.
– قادر به پی گیـــری دستورات نیستند و کارها را نیمه کارها رها می کنند.
– از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی دارد اجتناب می کنند.
علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان
کــــودکان لجباز و نافـــــرمان :
– رفتارهای منفــی و نابهنجار از آنها زیاد دیده می شود.
– از قوانین روزمره ســـرپیچی می کنند.
– زود قهـــــر می کنند و قشقرق به راه می اندازند.
– با بزرگتــرها بیش از حد بحث و جدل می کنند.
– دیگران را در امور مقصر می دانند و از آزار و اذیت و ناسزاگویی به آنان دریغ ندارند.
– عصبانـــی و زود رنج اند.
– رفتارهای خشــــــونت آمیــــز دارند.
– کینه توز و انتقام گیـــرنده اند.
کــــودکان اختلال سلــــوک :
– معمولاً به حقوق دیگـــران تجاوز می کنند.
– رفتارهایی مانند قلدری و تهدیدی دیگــــران دارند.
– در نزاع و کتک کاری از وسایل خطرناک مانند چاقو و … استفاده می کنند.
– معمولاً دست به ســـرقت می زنند.
– به اموال عمومـــی و دیگران تخریب می رسانند.
– فرار از خانه و مدرسه در آنها بیشتــــر دیده می شود.
علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان :
1. علل ارثـــــی :
گروهی معتقدند بسیاری از ناسازگاری های کودکان ریشه در سرشت و طینت آن ها دارد که به همراه ژن از طریق والدین به آن ها منتقل می شود.
2. علل زیستــــــــــی :
مانند نقص عضو، اختلال در بینایی و شنوایی و اختلال در مغز و دستگاه های عصبی در قبل یا حین یا بعد از تولد می تواند از دیگر عوامل باشد.
3. علل روانــــی :
مانند وجود فشارهای درونی، میل به استقلال، وجود تعارض و کشمکش در زندگی روزمره خصوصاً زمانی که کودک خود را بی پناه و بدون پشتوانه احساس کندف عادات عصبی مانند ناخن جویدن و انگشت مکیدن و .. در او مشاهده می شود.
علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان
4. علل عاطفــــــــــی :
مانند احساس محرومیت از محبت والدین، ناکامی از دستیابی به اهداف مورد علاقه، ولادت کودک جدید در خانواده، عدم امنیت عاطفی به هر دلیل ممکن.
5. علل اجتماعــــی :
مانند نابسامانی و اختلاف و درگیری بین اعضای خانوادهف متارکه ی والدین، بدآموزی از الگوهای خانه و مدرسه و جامعه، عدم مقبولیت در بین دیگران، یادگری رفتارهای نامطلوب از گروه همسالان، عدم نظارت کافی والدینف عدم وجود قانون منصفانه و قاطع در خانه و مدرسه، مشکلات اقتصادی و ….
6. علل تربیتـــــی:
مانند عدم یا افراط محبت، ناهماهنگی بین عاملان تربیتی در خانه و مدرسه و جامعه، برآورده کردن تمام خواسته های کودک بدون چون و چرا و یا بالعکس، تنبیه بدنی و آزارهای روانی، مقایسه و تحقیر و سرزنش کودک و …
چگونه با رفتــــارهای ناسازگارانه فـــــرزندان برخورد کنیم ؟
* اگر خود تحت فشارهای روانی ناشی از زندگی و کار قرار داریم و نمی توانیم رفتار و گفتار خود را کنترل کنیم، بهتر است قبل از انجام هر کاری در مورد فرزند به فکر روشی برای کنترل فشارهای خود باشیم که تحقیقات نشان داده است اگر والدین بتوانند برخی رفتارهای خود را تغییر دهند فرمانبری کودک بیشتر خواهد شد.
* افکار غلط و انحرافی درباره فرزند خود نداشته باشیم. مثلاً فرزندم این کار را می کند تا حرص مرا در بیاورد. یا او باعث تمام مشکلات در خانه است. چنین افکاری زمینه به وجود آمدن احساس بسیار بد را نسبت به فرزند مهیا می کند و یقیناً بر رفتار ما و او اثر منفی می گذارد.
* از ارائه دستورات مبهم، کلی و تکراری اجتناب کنیم. مثلاً به جای این که بگوییم «خودت را جمع و جور کن» شفاف و مشخص بگوییم که از او چه می خواهیم مثلاً دوست دارم تا پنج دقیقه دیگر دفتر و کتاب هایت را از وسط اتاق جمع کنی.
* به جای سخنرانی و بحث و جدل، کوتاه و مؤثر با لحنی محکم ولی در کمال آرامش به او گوشزد کنیم که رفتارش در ما چه تأثیری گذاشته و اگر از این رفتار خود دست برندارد چه عاقبتی در انتظار اوست.
* به یاد داشته باشیم عاقبتی را برای او مشخص کنیم که شدنی و کوتاه مدت باشد. مثلاً نگوییم « برای همیشه ازاین خانه خواهم رفت» یا «حق نداری از این به بعد تلویزیون تماشا کنی» بهتر است بگوییم امروز از دیدن این برنامه محروم هستی و یا این هفته تو را به پارک نمی برم.
علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان
* انجام دادن خواسته هایمان را وظیفه او ندانیم بلکه بعد از انجام دادن دستوراتمان او را با کلام و هدایای مورد علاقه تشویق نماییم.
* با مشارکت فرزندمان لیستی از مهمترین قوانین در خانه به ترتیب و همراه با روش انجام دقیق آن ها تهیه کرده و پس از مشخص کردن نوع محرومیت برای انجام ندادنشان، با قاطعیت اجرا کنیم.
* عوامل مشکل ساز را شناسایی و در جهت رفع آنها اقدام نماییم.
* به نیازهای جسمی، عاطفی، روانی، اجتماعی، اقتصادی فرزندان بیشتر توجه کنیم.
* سعی کنیم فرصتی را ایجاد کنیم تا کودکان بتوانند نسبت به رفتارهای نامناسب خود فکر کنند.
* ارتباط خود را با مدرسه و مسؤولان بیش از پیش تقویت کنیم.
* ار تنبیه بدنی اکیداً خودداری نموده و در صورت نیاز از محروم سازی های کوتاه مدت استفاده کنیم.
* برای شنیدن مسائل و مشکلات فرزندان وقت گذاری کنیم.
* از ســــرزنش و تحقیر کردن و مقایسه فرزندان جداً خودداری کنیم.
* علایم هشدار دهنده خشم را به فرزندان آموزش دهیم تا بتوانند خشم خود را بهتر کنترل کنند از جمله علایم : علایم جسمی مثل (افزایش ضربان قلب، سریع شدن تنفس، عرق کردن، سفت شدن عضلات ، داغ شدن بدن و …) علایم فکری مثل (ازش متنفرم، می خوام بزنمش، داره به من زور میگه و …) علایم رفتاری مثل (داد زدن، تهدید کردن، لرزیدن، لگد و کتک زدن، گریه کردن و …)
علل و انگیــــزه های ناسازگاری فــــــرزندان
* روشهای آرامش دهی را به آنها آموزش دهیم از جمله :
– تنفس عمیق : یعنی دم عمیق با یک شماره و نگهداری هوا در شش ها تا چهار شماره و بعد بازدم آهسته با دو شماره
– تجسم : یک تصویر آرامش بخش مثلاً خود را شناور داخل یک قایق که به آرامی همراه امواج تکان می خورد تجسم کنید یا تصور یک ساعت شنی که عصبانیت مثل دانه های شن به آرامی از بدنش خارج می شود.
– روش آدم آهنی و عروسک پارچه ای : از او می خواهیم مثل یک آدم آهنی عضلات خود را سفت کند و بعد از پانزده ثانیه عضلات خود را سفت کند و بعد از پانزده ثانیه عضلات خود را مثل یک عروسک پارچه ای شل کند.
– حرف زدن های مثبت با خود : ولش کن، بی خیال، خونسرد باش، نمی گذارم مرا عصبانی کند و …
* یکی از دلایل عصبانیت و ناراحتی فرزندان این است که نمی توانند احساسات خود را به درستی بیان کنند، با کمک عکس و فیلم و نقاشی یا صورتک های کارتونی انواع احساسات مثل ( خشم، ترس، شادی و غم و….) را به آنها آموزش دهیم.
* چون بسیار از ناسازگاری های کودکان به دلیل عدم آشنایی والدنی با مهارت های زندگی است توصیه می شود مهارت های ارتباطی مثل گوش دادن، ابراز وجود، حق مسأله و تصمیم گیری و دیگر مهارت های زندگی را خود بیاموزیم و به فرزندانمان نیز آموزش دهیم.(جهت آشنایی بیشتر می توانید به بروشورهای مهارت های زندگی از شماره 34 تا 44 مراجعه فرمایید)
* در مورد کودکان بیش فعال علاوه بر موارد فوق رعایت موارد زیر تأکید می شود:
– دارو درمانی مستمر زیر نظر روانپزشک که ممکن است تا چند سال طول بکشد، چرا که با تشخیص و مراقبت درست اکثریت قریب به اتفاق آنان تا پایان دوره نوجوانی درمان می شوند.
– تأمین خواب مناسب شبانه به هر طریق ممکن، حتی با اعلام خاموشی برای تمامی اعضای خانواده، مثلاً ساعت 9 شب.
– پرهیز از خوردن قند و شکر، نوشابه گازدار، کاکائو، چیپس، پفک و …
– آموزش والدین در زمینه شیوه برخورد با آنها و نحوی کمک کردن به فرزند بیش فعالشان در انجام کارهای روزانه.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
