ما فحش میدهیم شما فحش میدهید آنها فحش میدهند
بچه هایی که معنی فحش و ناسزا را درک نمی کنند، چرا گاهی وقت ها فحش می دهند؟
اینکه کودکان اقدام به فحاشی می کنند، چند علت می تواند داشته باشد؛ یکی از علت هایش این است که ما الگوی بچه ها هستیم؛ یعنی کودک در محیطی قرار می گیرد که اطرافیانش به این شکل صحبت می کنند. در نتیجه، این قضیه برای کودک عادی می شود زیرا در این محیط رشد و پرورش می یابد. در چنین مواردی ما درمان هایمان را به سمتی پیش می بریم که بتوانیم محیط را تغییر دهیم. علت دیگر فحاشی کودکان می تواند این باشد که آنها نمی توانند خشم خود را کنترل کنند و فحش دادن در حقیقت، یک نوع ابراز خشم و پرخاشگری کلامی است؛ مانند مواردی که کودکان در حالت خشم کتک کاری می کنند یا چیزی از این قبیل. در واقع این حالت یک نوع برخورد ناشی از عدم کنترل خشم است. در چنین مواردی، علاوه بر اینکه باید از روش های کنترل خشم استفاده کنیم، باید زمینه این رفتارها را نیز بررسی و ارزیابی کنیم. گاهی اوقات ممکن است کودکان در حالت افسردگی، پرخاشگر شده و ناسزا بگویند. گاهی بعضی بیماری های جسمانی سبب ایجاد اضطراب در کودکان می شود و همین باعث پرخاشگری و در نهایت فحاشی می شود.
واقعا؟! مثلا کدام بیماری می تواند کودک را به پرخاشگری و فحاشی وادار کند؟
مثلا می توانم به بیماری پرکاری تیرویید اشاره کنم که باعث می شود کودک زمینه بیمارگونه ای از اختلالات اضطرابی و افسردگی را پیدا کند که خود این عامل، زمینه ای برای فحاشی کودکان است. البته فحاشی می تواند به مشکلات رفتاری کودکان (مانند لجبازی) نیز برگردد. بچه های لجباز می دانند که فحش دادن کار بدی است و اطرافیان را ناراحت می کند و به همین علت شروع به ناسزاگویی می کنند تا محیط اطرافشان را طبق نظر خودشان کنترل کنند.
ما فحش میدهیم شما فحش میدهید آنها فحش میدهند
پس برای کنترل ناسزاگویی کودک، اول باید این مشکلات زمینه ای را کشف و درمان کنیم؟
بله! برای رفع مشکلات بیمارگونه کودک باید حتما مداخلات درمانی صورت بگیرد. در مورد الگو گرفتن کودک نیز قطعا باید محیط را تغییر بدهیم و در مورد لجبازی ها هم معمولا ترکیبی از تغییر محیط و رفتاردرمانی برای کودکان در نظر می گیریم تا این گونه لجبازی ها را به طور کلی درمان کنیم.
گاهی اوقات کودکان دچار تعارض می شوند از این جهت که والدین شان آنها را از بعضی حرف ها منع می کنند اما همان حرف ها را خودشان به زبان می آورند یا کودک، آنها را از برنامه های تلویزیونی می شنود. این امر چه تاثیری روی کودک می گذارد؟
همان طور که اشاره کردم، یکی از علت های شایع فحاشی کودکان، الگو قراردادن والدین و اطرافیان است. همه رفتارهای اجتماعی ما آموزشی است. به عنوان نمونه همه ما وقتی به دنیا آمدیم بعد از مدتی فهمیدیم که وقتی انسان ها با یکدیگر برخورد می کنند سلام می کنند بنابراین یاد گرفتیم که وقتی به فردی رسیدیم به او سلام کنیم. وقتی در یک خانواده افراد به هم فحش می دهند و سر هم داد می زنند این رفتار عادی می شود و کودک آنها را به راحتی یاد می گیرد و اجرا می کند. بنابراین رفتارمان بیشتر از کلاممان پیام می دهد. پس اگر می خواهیم به کودکی بگوییم که فحش ندهد، اول باید روی خودمان تسلط داشته باشیم و اگر نتوانیم بر خودمان تسلط داشته باشیم، نباید امید داشته باشیم که کودکمان خوب تربیت شود و ناسزا نگوید. بنابراین محیطی که ما کودک را در آن پرورش می دهیم، بسیار مهم است و کودک همه رفتارهای خود مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، حرف زدن و سایر رفتارهایش را از افراد خانواده الگو می گیرد. ممکن است ما به کودک بگوییم فحش دادن زشت است ولی او نگاه می کند تا ببیند ما چه کاری انجام می دهیم. اگر فحش دادیم و اقدام به ناسزاگویی کردیم او الگو می گیرد.
اگر والدین و اطرافیان هم رعایت کنند باز هم ممکن است کودک با دیدن بعضی برنامه های تلویزیونی، این قبیل حرف ها را یاد بگیرد.
ما فحش میدهیم شما فحش میدهید آنها فحش میدهند
خب، اینکه ما می گوییم کودک نباید هر نوع برنامه ای را ببیند، دلیلش همین است. از طرفی اگر الگوی مناسبی از خودمان در بین نباشد، کودک ممکن است آن حرف بد را به کار ببرد اما وقتی برایش توضیح بدهیم که این هنرپیشه ای که این حرف را زده، کار بدی انجام داده و حرف زشتی زده است یا اگر توضیح بدهیم که این فرد آدم خوبی نبود که این کار را انجام داد، این رفتار در کودک مستمر نمی ماند و بعد از مدت کوتاهی محو می شود و دیگر آن را تکرار نمی کند. کودکی که دایم فحاشی می کند، در مقوله هایی می گنجد که در ابتدا گفتم و این طور نیست که فقط با دیدن یک فیلم فحاشی کند.
حالا اگر اطرافیان در کنار کودک اقدام به ناسزاگویی کنند، بهترین برخوردی که می توانیم با آن فرد داشته باشیم تا برای کودک هم آموزش محسوب شود، چیست؟
ببینید؛ اگر یکی از والدین کودک بیمار باشد، ممکن است گاهی ناسزاگویی کند. بهترین کار در این موارد این است که برای کودک، بیماری والد را توضیح دهیم. به عنوان نمونه بگوییم که: «پدرت حالش خوب نیست» یا «پدرت رفتار نامناسبی انجام می دهد» یا … مساله اصلی این است که باید بر حسب سن کودک به تحلیل این شرایط بپردازیم. اگر کودک دبستانی است و می توان با او در تعامل کلامی قرار گرفت با او صحبت می کنیم و مسایل را برایش توضیح می دهیم. اگر کودک در سنین نوجوانی است، می توانیم از او کمک و مداخله درمانی بگیریم.
به عنوان نمونه از او بپرسیم: «به نظر تو چه کار کنیم بهتر است تا این مشکل پدرت حل شود؟» اگر کودکی خیلی کوچک است، توصیه می کنم والدین اجازه ندهند کودک در آن شرایط بیمارگونه برای مدتی طولانی قرار بگیرد زیرا کودکان کوچک تر بسته به جنسیت شان از والد همجنس فحاش شان الگو می گیرند بنابراین اگر هر کدام از والدین دیدند که والد دیگر از مساله ای ناراحت و عصبانی است و احتمال فحاشی و ناسزاگویی وجود دارد، کودک را از او دور یا حواسش را پرت کنند. اگر هم این مساله رخ داد و کودک درباره آن سوال کرد باید برای او توضیح دهند که این رفتار، رفتار مناسبی نیست. ضمن اینکه نباید وجهه والد را هم نزد کودک خراب کرد.
حالا اگر والدین سهوا جلوی کودک حرف بدی بزنند و بعد بلافاصله از او عذرخواهی کنند، آیا این عذرخواهی مورد قبول کودک قرار می گیرد و مشکل رفع می شود یا نه؟
ما فحش میدهیم شما فحش میدهید آنها فحش میدهند
ـ به شرطی که واقعا عذرخواهی باشد، بله! گاهی اوقات ما از حرفی که زدیم، خیلی هم خوشمان آمده ولی چون می بینیم کودک در حال تماشا کردن ماست، از او عذرخواهی می کنیم. در چنین مواردی کودکان خیلی هوشیارند و متوجه می شوند که ما از ته دلمان خیلی هم خوشحالیم که حرف زشتی را به کسی که از او خوشمان نمی آید، زده ایم. این رفتار ما تاثیر منفی بیشتری روی کودک می گذارد.
اگر کودک حرف زشتی زد، آیا می توانیم او را تنبیه کنیم؟
حتما باید تنبیه اش کنیم ولی تنبیه از نظر ما به هیچ وجه به معنای خشونت نیست. تنبیه از نظر من یعنی محروم کردن. وقتی کودک ناسزا می گوید اولین مرحله تنبیه، محروم کردن او از حضور در جمع است که معمولا به اندازه سنش دقیقه تعیین می کنیم. به عنوان نمونه یک کودک ۵ ساله باید ۵ دقیقه از جمع جدا شود چون حرف زشتی زده است. اگر این محرومیت ها جواب ندهد به سراغ محرومیت از چیزهایی که مورد علاقه اش است می رویم. ضمن اینکه یادتان باشد وقتی تنبیه را به کار می بریم حتما برای رفتار عکس آن هم تشویق در نظر می گیریم.
اگر کودک بلافاصله عذرخواهی کرد تا چند مرتبه عذرخواهی اش را قبول کنیم؟
عذرخواهی کودک را همان بار اول قبول می کنیم ولی عذرخواهی مانع تنبیه نمی شود. باید به او گفت: تو را می بخشم ولی به خاطر حرفی که زده ای باید ۵ دقیقه در اتاقت تنها بمانی
آیا ناسزاگویی در بزرگسالان ریشه در دوران کودکی شان دارد؟
بعضی هایش بله! بعضی هم می تواند عادتی باشد. کودکانی که در محیط های نامناسب بزرگ می شوند معمولا بددهن می شوند و این یک رفتار عادتی است که باید از همان کودکی اصلاح شود.
خانم دکتر امیری
ایران سلامت
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
