راه هاي كاهش تهوع بيماري صبحگاهي زنان باردار
ويار يا بيماري صبحگاهي چيست؟
تقريباً سه چهارم زنان حامله در سه ماهه اول حاملگي خود از تهوع (و بعضي اوقات استفراغ) رنج مي برند. اين وضيعت كه بيماري صبحگاهي يا ويار خوانده مي شود در بعضي از زنان صبح ها بدتر بوده و با گذشت روز بهتر مي شود. ولي بيماري صبحگاهي در هر زماني از روز مي تواند بروز كند. تهوع معمولاً در حدود هفته ششم شروع مي شود ولي مي تواند زودتر و در هفته چهارم نيز شروع شود. تهوع معمولاً در طول ماه بعد شديدتر مي شود. حدود نيمي از زنان مبتلا به بيماري صبحگاهي در حدود هفته 14 كاملاً بهبود مي يابند. در باقي موارد، اين مشكل در اكثر زنان يك ماه ديگر يا كمي بيشتر نيز طول مي كشد، هر چند ممكن است در ادامه حاملگي دوباره بروز كرده و تا آخر حاملگي ادامه يابد.
علت بيماري صبحگاهي
علت تهوع در دوران حاملگي دقيقاً مشخص نيست ولي احتمالاً ناشي از تغييرات فيزيكي زيادي است كه در بدن زن حامله رخ مي دهد. بعضي از احتمالات عبارتند از:
- افزايش سريع هورمون hCG در اوايل حاملگي. مشخص نيست كه اين هورمون چگونه باعث بروز تهوع مي شود ولي زمانبندي افزايش آن با وضعيت تهوع جور در مي آيد. درست در زماني كه ميزان اين هورمون در بدن به بالاترين مقدار خود مي رسد تهوع نيز به حداكثر مي رسد. تصور بر اين است كه استروژن نيز ممكن است در اين زمينه نقش داشته باشد.
- افزايش حس بويايي و حساسيت به بو. اين وضعيت نسبتاً شايع بوده و مكن است از عوارض افزايش سريع ميزان استروژن در بدن باشد.
- حساسيت دستگاه گوارش. دستگاه گوارش بعضي زنان به تغييرات در اوايل حاملگي حساس تر است. حتي در يك مطالعه، رابطه اي ميان هليكوباكتر پيلوري (باكتري كه سبب زخم معده مي شود) و تهوع شديد در زمان حاملگي ديده شده است، هر چند علت اين رابطه مشخص نيست.
راه هاي كاهش تهوع بيماري صبحگاهي زنان باردار
ممكن است شنيده باشيد كه بيماري صبحگاهي ناشي از كمبود ويتامين B است. با اينكه به نظر مي رسد مصرف ويتامين B تكميلي بصورت قرص در بسياري از زنان حامله به كاهش تهوع كمك مي كند، ولي اين بدان معنا نيست كه آنها كمبود ويتامين B دارند. در واقع، حداقل در يك مطالعه نشان داده شده است كه هيچ تفاوت معناداري از نظر سطح ويتامين B6 ميان زنان دچار بيماري صبحگاهي و ديگر زنان حامله وجود ندارد. علت تأثير ويتامين B6 بر كاهش تهوع مشخص نيست. شواهدي نيز دال بر اين مطلب وجود دارد كه مصرف مولتي ويتامين در زمان لقاح تخمك و اسپرم و اوايل حاملگي به جلوگيري از بيماري صبحگاهي شديد كمك مي كند كه البته علت اين مسئله نيز مشخص نيست.
بعضي محققين اين نظريه را مطرح كرده اند كه بعضي زنان از نظر رواني بيشتر مستعد تهوع و استفراغ در دوران حاملگي هستند و اين مسئله يك پاسخ غير طبيعي به استرس است. با اين حال، شواهد محكمي دال بر تأييد اين نظريه وجود ندارد. (البته تهوع و استفراغ دائمي خود مي تواند عاملي براي استرس بيشتر باشد!)
آيا احتمال تهوع در بعضي زنان بيشتر است؟
احتمال تهوع و استفراغ در زمان حاملگي در شرايط زير بيشتر است:
- حاملگي دو قلو يا چند قلو. علت آن ممكن است مقادير بالاتر hCG يا هورمون هاي ديگر در بدن باشد. احتمال شديدتر بودن تهوع و استفراغ نيز در اين صورت وجود دارد. البته اين مسئله قطعي نيست و بعضي زنان كه حاملگي دوقلو يا چند قلو دارند اصلاً تهوع ندارند.
- وجود تهوع و استفراغ در حاملگي هاي قبلي
- وجود سابقه تهوع و استفراغ بعنوان عارضه مصرف قرص هاي ضد بارداري. علت اين مسئله ممكن است پاسخ بدن به افزايش سطح استروژن باشد.
- سابقه استعداد به بيماري حركت (motion sickness)
- استعداد ژنتيكي تهوع حاملگي. در صورتيكه مادر يا خواهرتان بيماري صبحگاهي شديد داشته اند احتمال ابتلاي شما بيشتر است.
- سابقه سردردهاي ميگرني
راه هاي كاهش تهوع بيماري صبحگاهي زنان باردار
آيا تهوع بر روي جنين تأثير دارد؟
تهوع خفيف و استفراغ گهگاهي كه معمولاً در بيماري صبحگاهي وجود دارد تا زمانيكه مادر غذا را تحمل كند و مقادير زياد مايعات بنوشد تهديدي براي سلامتي جنين نيست. از اين گذشته، جنين در عمده زمان سه ماهه اول آنقدر كوچك است كه به كالري چنداني نياز ندارد. اگر مادر نتواند يك رژيم غذايي متعادل داشته باشد بد نيست كه مولتي ويتامين مصرف كند. اگر آهن تهوع را بدتر مي كند بهتر است از مولتي ويتامين هايي استفاده شود كه دوز آهن آنها كم بوده و يا آهن نداشته باشند.
عدم افزايش وزن مادر در سه ماهه اول معمولاً اشكالي ندارد البته تا زمانيكه ناشي از غذا نخوردن نباشد و مايعات به اندازه كافي مصرف شود. اشتهاي مادر پس از گذشت اين زمان بازگشته و وزنش افزايش خواهد يافت.
آيا نداشتن بيماري صبحگاهي به معناي افزايش احتمال سقط است؟
نه ضرورتاً. اين واقعيت وجود دارد كه بعضي مطالعات نشان داده اند كه زناني كه كودكانشان سقط مي شود كمتر دچار تهوع مي شوند. (عدم تكامل كافي جنين يا جفت سبب پايين بودن هورمون هاي حاملگي شده و در نتيجه تهوع در اين زنان كمتر است.) ولي بسياري از زنان هم وجود دارند كه حاملگي كاملاً طبيعي داشته و بعد از سه ماهه اول ديگر تهوع ندارند.
راه هاي كاهش تهوع بيماري صبحگاهي
همه روش هايي كه در زير گفته مي شود بر شواهد محكم استوار نيستند، ولي شايعترين توصيه هايي هستند كه معمولاً متخصصين زنان و ماماها به بيمارانشان مي كنند.
- از غذاها و بوهايي كه سبب تهوع مي شوند پرهيز كنيد. اگر تقريباً همه چيز باعث تهوع مي شود اشكالي ندارد كه تنها چند غذاي محدودي كه مشكلي ايجاد نمي كنند مصرف شود حتي اگر تمام مواد غذايي لازم براي بدن را تأمين نكند. يك راه ديگر هم مصرف غذاهاي بيمزه و يا گرم نكردن غذا است تا بوي آن كمتر باشد.
- سعي كنيد هميشه مقداري شيريني ساده مثل كلوچه كنار تخت خود داشته باشد. هنگامي كه از خواب بيدار مي شويد يكي دو تا بخوريد و قبل از بلند شدن از جايتان 20 تا 30 دقيقه دراز بكشيد. داشتن اين شيريني ها كنار تخت ممكن است در صورتيكه كه نصف شب با حالت تهوع از خواب بيدار شويد هم كمك كننده باشد.
- وعده هاي غذاييتان را كوچك و متعدد كنيد تا معده تان هيچوقت خالي نباشد. بعضي زنان معتقدند كه كربوهيدرات ها در هنگام تهوع بهترين خوراكي هستند ولي يك مطالعه كوچك نشان داده است كه غذاهاي داراي پروتئين بالا احتمالاً اثر بهتري دارند.
- از غذاهاي چرب پرهيز كنيد زيرا هضم آنها بويژه در حاملگي كه تخليه معده به زمان بيشتري نياز دارد بيشتر طول مي كشد. همچنين از غذاهاي سنگين و چرب، تند، اسيدي و سوخاري شده نيز كه مي توانند باعث تحريك معده و دستگاه گوارش شوند پرهيز كنيد.
راه هاي كاهش تهوع بيماري صبحگاهي زنان باردار
- سعي كنيد مايعات را بين وعده هاي غذايي مصرف كنيد. همچنين سعي كنيد يكباره حجم زيادي مايع مصرف نكنيد زيرا معده به اين ترتيب پر شده و اشتهايتان براي خوردن غذا كم مي شود. يك روش خوب اين است كه يك نوشيدني را در طول روز جرعه جرعه بنوشيد. اگر زياد استفراغ مي كنيد از يك نوشيدني ورزشي حاوي گلوكز، نمك و پتاسيم استفاده كنيد تا الكتروليت هاي (املاح) از دست رفته جبران شوند.
- سعي كنيد به اندازه كافي استراحت كنيد و اگر مي توانيد در طول روز چرتي بزنيد. تماشاي تلويزيون و يا رفتن به منزل يكي از دوستان يا بستگان راه خوبي براي مقابله با استرس بوده و حواس شما را از تهوعتان پرت مي كند.
- سعي كنيد ويتامين هايي را كه برايتان تجويز شده را همراه با غذا يا درست قبل از خواب بخوريد. اگر آهن موجود در قرص هاي مولتي ويتامين تهوع شما را زياد مي كند از پزشكتان بخواهيد كه داروي شما را عوض كند.
- از پزشك معالجتان در مورد ويتامين B6 بپرسيد. علت بهتر شدن تهوع بر اثر مصرف ويتامين B6 دقيقاً مشخص نيست ولي مطالعات نشان مي دهند كه مصرف اين ويتامين در بعضي زنان مؤثر بوده و در صورتيكه با دوز صحيح مصرف شود هيچ خطري ندارد. دوز معمول ويتامين B6 براي درمان بيماري صبحگاهي بين 10 تا 25 ميلي گرم، سه بار در روز است ولي بهتر است قبل از مصرف با پزشك خود مشورت كنيد.
- اگر هيچيك از راه هاي فوق مؤثر نبود از پزشكتان بخواهيد برايتان داروي ضد تهوع تجويز كند. توجه داشته باشيد كه مصرف هر گونه دارو در زمان حاملگي حتماً بايد با نظر پزشك صورت گيرد بنابراين از مصرف خوسرانه دارو خودداري كنيد.
استفراغ بيش از حد در زمان حاملگي
اگر خانم حامله نتواند هيچ چيزي (حتي مايعات) را در معده براي 24 ساعت نگه دارد ممكن است به “استفراغ بيش از حد در زمان حاملگي (Hyperemesis Gravidarum)” مبتلا شده باشد كه درمان آن چندان ساده نيست. اين عارضه هر چه سريعتر تشخيص داده شده و درمان شود احتمال بهبودش بيشتر است.
در اين موارد بلافاصله به بيمار مايعات وريدي (سرم) داده مي شود تا آب از دست رفته بدن جبران شود. سپس براي كنترل الكتروليت هاي خون و اطمينان از عدم وجود بيماري هاي زمينه اي ديگر كه سبب تهوع و استفراغ مي شوند آزمايشاتي انجام مي شود. بسته به مورد، بيمار ممكن است چند روز بستري شود تا راحت بتوان وي را از راه وريدي تغذيه كرد.
بسياري از زنان با گرفتن مايع وريدي و جبران مايعات از دست رفته حالشان بهتر شده و مي توان تهوع و استفراغ را در آنها با داروهاي ضد تهوع كنترل كرد. در بعضي موارد نادر، تهوع و استفراغ ادامه يافته و بيمار مجبور است هر چند وقت يك بار در بيمارستان يا منزل از سرم استفاده كند. اين عارضه در صورت عدم درمان مي تواند منجر به از دست رفتن مزمن آب بدن، كاهش وزن، سوء تغذيه و عوارض ديگر براي مادر و كودك شود.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
