ترس در کودکان
اذیت کنی ، لولو می خورتت
كودكان ممكن است از تاریكی، پزشك، آمپول، لولو، آدمهای ناآشنا، توفان، حیوانات، دوری از والدین و هر چیز دیگری بترسند. در شدت ترسشان نیز ممكن است جنس، سن، تجربهها و اكتسابها و… اثر داشته باشد. ترس آنها در سه سالگی تا حوالی نوجوانی بیشتر است، اما ترسهای دوره نوجوانی بیشتر مواردی را شامل میشود كه پیشتر از آنها ترس داشته و اكنون با نگرانی و استرس درآمیخته است.
منشأ بسیاری از ترسهای كودكان، رفتار نادرست بزرگسالان، اعم از خانواده یا دیگران با آنهاست. پدر یا مادری كه حوصله كافی ندارد و به جای تشخیص و حل صبورانه مشكل كودك گریان یا بازیگوشیهای او، از لولوی پشت پنجره، موجود خیالی درون زیرزمین، جن درون انباری یا غول پنهان در تاریكی و… برای ساكتكردن بچه استفاده میكند، با توسل به شیوهای نادرست سلطه ترس و اضطراب را بر تار و پود ذهن و تجربههای اندك و بشدت خام كودك حاكم میكند؛ ترسی كه ممكن است منجر به مشكلات بیشتری مانند شبادراری، كمبود اعتماد به نفس، انواع و اقسام فوبیا و… در مراحل بعدی رشد او حتی تا مقاطع بزرگسالی شود.
در واقع اغلب ترسهای دوره كودكی اكتسابی است. برخی مواقع نیز هراس نه به واسطه ترفندهای غلط بزرگسالان، بلكه ترس مفید یا آن چیزی است كه ناخودآگاه و طبیعی جلوهگر شده تا انسان را از خطرهای پیرامونش محافظت كند؛ همانند ترس از صدای ناگهانی و بلند، جانوران سمی، غریبهها و پدیدههای ناشناس كه با تلاشهای ذهنی كودك برای شناخت دنیای اطرافشان گره میخورد. آنها برای شناخت بیشتر، اما محتاطانه این پدیدهها به تخیل خود پناه میبرند تا كشف و فهمی از آنچه نمیدانند به دست آورند. این خیالپردازیها با تجربههای خام قبلی پیوند میخورد و بر حسب آنكه چه تجربههایی از قبل داشته باشند و چه رفتاری در برابر هراس آنها شده باشد، ترس یا اضطرابشان كم یا زیاد میشود. این ترسها بیشتر به سبب ناآگاهی از آن چیزی است كه قرار است رخ دهد. بروز چنین ترسهایی نه مایه نگرانی است نه مستلزم جلوگیری والدین، زیرا نشانه رشد توان آنها در شناخت و همچون قدمهایی رو به جلو در تشخیص و تحلیل پدیدههای تازهتر است.
لازم است كه از همان ابتدا روش ترساندن كودكان را از مواردی كه بعید نیست در آینده تجربه كنند كنار گذاشت، ثانیا به جای فریب و دروغ، باید موقتی بودن درد را متذكر شوید و با كلماتی مهربانانه تاكید كنید كه این راه برای خوب شدن حالش لازم است
برخی ترسها را میتوان نوعی ترس مفید دانست، البته تا زمانی كه شدید نشدهاند و همچون زنگ هشدار یا علامت اخطاری در روند تكامل فرد عمل میكنند. سعی نكنید كودكان را از بروز چنین ترسهایی بازدارید، اما برای برطرفكردن ترسها و دلهرههای بیش از حد، بخصوص وقتی با اضطراب و نگرانی بسیار توام میشوند، عوامل، محركها و موقعیتهای ایجاد ترس را بشناسید و عوامل ترسزا را برطرف كنید.
برخی ترسها را میتوان نوعی ترس مفید دانست، البته تا زمانی كه شدید نشدهاند و همچون زنگ هشدار یا علامت اخطاری در روند تكامل فرد عمل میكنند. سعی نكنید كودكان را از بروز چنین ترسهایی بازدارید، اما برای برطرفكردن ترسها و دلهرههای بیش از حد، بخصوص وقتی با اضطراب و نگرانی بسیار توام میشوند، عوامل، محركها و موقعیتهای ایجاد ترس را بشناسید و عوامل ترسزا را برطرف كنید.
ترس در کودکان
ترس از ناآشناها
غریبیكردن، از معمولترین نوع ترس در كودكان است. وقتی اقوام و آشنایان با شور و شعف نوزادی را در بغل میگیرند و از فاصلهای بسیار نزدیك شروع به حرف زدن با او میكنند، از نگاه آنها در این فاصله، احتمالا همانند غولی دیده میشوند كه جلوی صورتشان هوهو میكند! كلماتشان را نمیفهمند و خطوط چهرهشان نیز ناآشناست. برای رفع آن باید صبر و حوصله داشت، فاصله را حفظ كرد و به جای حرفزدنهای مشدد كه از نظر بزرگسالان ممكن است خیلی مهربانانه و معمول باشد، بهتر است همانطور كه او را در آغوش گرفتهاید اقوام را وادارید، نوازشهای مهرآمیز و آرام را با لبخند همراه كنند تا به اینگونه در ذهن كودك، فردی عادی تلقی شوند.
ترس از دكتر و آمپول
برخی بزرگترها برای متوقفكردن شیطنتها یا گریه كودك، او را از دكتر و آمپول میترسانند و وقتی كودكشان بیمار میشود در حالی كه ترس وی همچنان پابرجاست برای راحتی خود اشتباه دوم یعنی توسل به فریب و دروغ را مرتكب میشوند:
آمپول كه درد ندارد! اولا لازم است كه از همان ابتدا روش ترساندن كودكان را از مواردی كه بعید نیست در آینده تجربه كنند كنار گذاشت، ثانیا به جای فریب و دروغ، باید موقتی بودن درد را متذكر شوید و با كلماتی مهربانانه تاكید كنید كه این راه برای خوب شدن حالش لازم است.
پیش از بیماری، در قالب بازی و شوخی او را با روند معاینه توسط پزشك آشنا كنید. در حین معاینه و معالجه وی توسط پزشك نیز با در اختیار نهادن وسائل دوستداشتنی، ذهنش را از درد و ترس منحرف كنید. بهتر است پزشكان نیز در صورت امكان، معایناتشان را در حالی انجام دهند كه كودك در آغوش والدین است.
ترس در کودکان
ترس از نخستین تجربه
ترسهای تجربه نخست، مثل كوتاهكردن مو در آرایشگاه، ورود به مهد یا مدرسه و مانند آن را میتوان با ایجاد شوق از قبل، رفع كرد. پیش از آنكه موهای كودك بلند و نیازمند اصلاح شود، یا پیش از ورود به مهد و مدرسه، مستقیم و غیرمستقیم درباره لذت درس خواندن یا كوتاه بودن مو و فواید آتی آنها، همراه با شور و شوق سخن بگویید. مدتی در آرایشگاه كنارشان بمانید تا دیگران بویژه بچهها را هنگام كوتاهكردن مویشان ببینند، بچههای دیگری را كه شاد و خندان به مدرسه میروند نشانشان دهید و زمانی را در مدرسه یا مهد كنارشان بمانید. به آرایشگر یادآوری كنید توجه بیشتری برای جلوگیری از كنده یا كشیده شدن موها كند و… اگر اولین تجربه خوشایند باشد، نگرانی آنها از دفعات آتی برطرف خواهد شد.
ترس از تاریكی
یكی از عمومیترین ترسهای كودكان كه با رفتار بزرگترها تشدید میشود، هراس آنها از تاریكی است. واكنشهایی چون آه كشیدن بزرگترها به سبب تاریكی ناگهانی، برای كودكانی كه دلایل آه را نه افسوس بلكه ترس ترجمه میكنند، اضطرابشان را شدت میبخشد. باید آنها را مطمئن كنید در تاریكی نیز كنارشان خواهید بود و مراقب امنیت و آرامششان هستید. با آنها حرف بزنید تا صدایتان مایه دلگرمی و نیرو گرفتنشان شود. اجازه ندهید دیگران حتی برای شوخی و سربهسر گذاشتن، سایههای وهمآلودی را كه در تصورات كودك ساخته میشود، زمینه تشدید ترس كنند.
در اصل از سنین 9 یا ده سال است كه میتوان كمكم این مسائل را برای آنها توضیح داد و با زندگی و واقعیتهای آن آشنایشان كرد. بسته به میزان دركشان توضیح دهید كه مرگ اتفاقی است در زندگی همه جانداران. از بازكردن مبحث مرگ و توصیف آن با كلمات خشن خودداری كنید و بیشتر بر زندگی و استفاده از كلمات امیدواركننده تكیه كنید
ترس در کودکان
ترس از مرگ
ممكن است از برخی اعمال، تلقی عادی و معمولیای در ذهن داشته باشید، مثل وقتی كه از بیماری یا مرگ كسی مطلع میشوید و همراه با كودكتان در بیمارستان یا مجلس عزا حاضر میشوید. او شاهد آه و نالههای بیمار و اطرافیان، یا ضجهها و بر سر زدنهای عزاداران است، هر چند در مخیلهتان هم نمیگنجد كه اشتباه حضور آنها در این اماكن زمینهساز چه تصوراتی در كودكتان خواهد شد، ندانسته و ناخواسته مشكلات او، خود، خانواده و جامعه را در آینده افزایش دادهاید. در اصل از سنین 9 یا ده سال است كه میتوان كمكم این مسائل را برای آنها توضیح داد و با زندگی و واقعیتهای آن آشنایشان كرد. بسته به میزان دركشان توضیح دهید كه مرگ اتفاقی است در زندگی همه جانداران. از بازكردن مبحث مرگ و توصیف آن با كلمات خشن خودداری كنید و بیشتر بر زندگی و استفاده از كلمات امیدواركننده تكیه كنید.
آموزش مقابله با ترس
هم كودكان، هم بزرگسالان، برای مقابله با ترس باید آموزش ببینند. بزرگسالان با تلاش بیشتر برای كسب آگاهیهای علمی از مشاوران و آگاهان و كودكان با نتایج این آگاهیها از سوی والدین و بزرگترها. مقابله با اغلب ترسها راههای عمومی و كلی دارد كه در صورت یادگیری و اجرا در رفتار بزرگترها، بویژه هنگامی كه با تقویت اعتماد به نفس در كودكان همراه شود، اثرات تربیتی و پرورشی خوبی بجا خواهد گذاشت. برای جلوگیری از كاری كه دوست ندارید او را نترسانید، درباره لولوی درون تاریكی یا دزدی كه قصد بردن و خوردن او را دارد دروغ نگویید، اعتدال را رعایت كنید و… روشهای تربیت و بزرگكردن كودك را یاد بگیرید تا كودك یا حتی خود را به دردسر نیندازید. یادتان باشد تربیت فرزند بدون پشتوانه فكری مناسب و از پیش آموخته، حركت در جادهای سنگلاخ، بینقشه راه، بدون تجهیزات و وسایل كافی است: حتی اگر به مقصد برسید، زحمات و دردسرهای بیدلیلی را متحمل شدهاید كه با جلوگیری از رخدادشان، میتوانستید طی مسیر را شیرین و دلچسب كنید.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا