چرا کودک خردسال دچار لکنت می شود؟ قیقت این است که پاسخ دادن به این سؤال بسیار مشکل و بعضاً دلسرد کننده است، زیرا به رغم آنکه امروزه اطلاعات نسبتاً وسیعی درباره ی لکنت داریم، اما هنوز نمی توانیم پاسخی روشن و قطعی درباره ی علت بروز لکنت زبان داشته باشیم. لذا بهتر است پاسخ به این سؤال را این گونه آغاز کنیم که: «ما نمی دانیم، اما…» به نظر می رسد که لکنت کودکان دلایل متعددی داشته باشد و این دلایل یا علل بوجود آورنده ی لکنت از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. بعضی از اوقات لکنت زبان کودک، بدون آنکه علت یا علل اولیه ی آن وجود داشته و یا مؤثر بوده باشد، همچنان ادامه می یابد.
شواهد و تجارب علمی نشان می دهد که بعضی از کودکان، بخصوص در سالهای رشد، در زمینه ی حفظ ترتیبات زمانی و هماهنگی های حرکات عضلات ظریف دستگاه گویایی که لازمه ی گویش روان و سلیسی است، دچار مشکل اساسی هستند. همان گونه که ضعف در هماهنگی عضلات درشت موجب به هم خوردن تعادل کودک در راه رفتن می شود، به ویژه زمانی که تازه راه رفتن را تجربه می کند، فقدان هماهنگی لازم در کنترل عضلات ظریف دستگاه گویایی نیز ممکن است موجب ناروانی کلامی او شود. هنگامی که کودک یاد می گیرد عضلات گویایی خود را کنترل نماید، لکنت زبان ممکن است همچنان ادامه داشته باشد، اگرچه در این شرایط، در بعضی از کودکان لکنت زبان بتدریج از بین می رود. با توجه به حقایق موجود، باید بر این باور باشیم که به غیر از عللی که در زمینه ی بروز لکنت می شناسیم، عوامل ناشناخته ی دیگری نیز هستند که سبب استمرار و توسعه ی لکنت زبان می شوند (به طور کلی «لکنت زبان» عمدتاً یک پدیده ی پیچیده ی روانی ـ حرکتی است. تحقیقات نشان می دهد که لکنت زبان در بیش از هشتاد درصد از کودکان مبتلا به تدریج و بدون اقدام خاصی برطرف می شود).
چرا کودک خردسال دچار لکنت می شود؟
فشارها عاطفی ـ محیطی
بی تردید، انواع خاصی از فشارهای عاطفی و محیطی همانند یک حادثه ی ناگهانی و یا فشارهای عاطفی ـ روانی در محیط زندگی بر شیوه ی سخن گفتن بیشتر ما تأثیر خواهد داشت. به طور مسلم کودک خردسالی که هنوز سعی دارد بیاموزد که چگونه احساسات خود را کنترل نماید، و بسیاری از وقایع و حوادث روزمرده برایش نگران کننده است، در برابر فشارهای عاطفی و محیطی فوق العاده آسیب پذیر خواهد بود. به عبارت دیگر، در موارد زیادی اختلال تکلّمی کودک، خود نشانه ای بارز و علامت قابل توجهی از اضطراب و تعارضات درونی اوست. بعضی از اوقات کودک ممکن است از صحبت کردن در موقعیت های خاص، به لحاظ اینکه این موقعیت ها در نظر او مشابه موقعیت هایی است که او با تجارب ناخوشایندی مواجه شده است، هراس داشته باشد.
بدیهی است که این امر یک مسألهٔ کلی نیست، چرا که کودکان از جهات مختلف با هم متفاوتند و هر کودکی که در موقعیّتی دچار مشکل گویایی شده باشد، لزوماً لکنت پیدا نمی کند (یکی از نکات بسیار مهمی که والدین محترم باید همواره در نظر داشته باشند، مسألهٔ وجود اصل تفاوتهای فردی است. کودکان از جهات مختلف جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی با هم متفاوتند. بعضی کودکان از ظرفیت عاطفی بسیار اندک و روحیه ی حساسی برخوردارند. این کودکان در برابر حوادث ناخوشایند عاطفی، تنبیه و تهدید و فشارهای عاطفی، خانوادگی و گروهی آسیب پذیری بیشتری دارند، ولو اینکه از نظر جسمی و ذهنی مشابه همسالان خود باشند).
باید توجه داشت که در بعضی مواقع ناروانی کلامی طبیعی کودک نیز ممکن است به عنوان سرآغاز یک مشکل اساسی مورد بررسی قرار گیرد. بدین صورت که ممکن است زمانی که کودک دچار ناروانی کلامی طبیعی می شود (لکنت گونه ای که در سن او طبیعی است)، خود کودک و یا اطرافیان او آنچنان واکنش و عکس العملی نسبت به نحوه ی صحبت کردن وی نشان دهند که کودک احساس کند هر طور شده باید ناروانی کلامی خود را از بین ببرد. در این شرایط هر چقدر کودک بیشتر تقلاّ کند که اختلال طبیعی گویایی خود را اصلاح نماید، مشکل گویایی اش بیشتر شده، با عکس العمل تندتر اطرافیان مواجه می گردد. در اینجاست که دور و تسلسل بیهوده و مدار بسته ای از اضطراب و تقلاّ، تقلاّ و اضطراب، اضطراب و اختلال کلامی و تقلاّ و اضطراب و … را در کودک مشاهده می کنیم و به زودی کودک خودش را آنچنان گرفتار اختلال در صحبت کردن می یابد که احساس می کند دیگر کاری از او ساخته نیست! شما ممکن است چنین تصور نمایید که لکنت کودکتان به خاطر تجربه ی ناخوشایند او از یک موقعیت فوق العاده ترسناک بوده باشد. اگرچه ترس یکی از عوامل ایجاد کننده ی اختلال کلامی است، غالباً به تنهایی تأثیر موقت و گذرا در بروز اختلال گویایی دارد، و صرفاً در موارد اندکی موجب لکنت زبان نسبتاً پایدار می گردد.
چرا کودک خردسال دچار لکنت می شود؟
تقلید و لکنت زبان
آیا واقعا لکنت می تواند از طریق تقلید بوجود آید؟ واقعیت این است که هرگز نشنیده ام یک طوطی، یک پرنده ی مینا و یا کلاغ سیاهی که از تقلید کنندگان مشهور هستند، به دلیل زندگی با فردی که لکنت دارد و تقلید از او دچار لکنت شوند!! همچنین آسیب شناسان زبان و گفتار که خودشان خیلی روان و سلیس صحبت می کنند نیز بعد از کار کردن و محشور بودن با صدها نفر از کسانی که دچار لکنت هستند، هرگز دچار لکنت نشده و از مراجعان مبتلا به لکنت خود تقلید نکرده اند! بیشتر افرادی که لکنت دارند، بدون آنکه با یک فرد مبتلا به لکنت مواجه شده و یا چیزی از لکنت شنیده باشند، دچار لکنت شده اند. به هر جهت تصور نادرست و موهوم ارتباط تقلید و لکنت موردی ندارد، اما اینکه چرا از نقش تقلید در لکنت زبان به راحتی نمی گذریم، عمدتاً به این دلیل است که ما معتقدیم کودکان رفتارهای متنوع بزرگسالان را همانند دستگاه تکثیر، تقلید می کنند. اگرچه تقلید رفتار بزرگسالان و والدین توسط کودک لااقل در بعضی از رفتارهای خاص کاملاً درست است، مع الوصف مسألهٔ تقلید در مورد کلنت زبان چندان قابل توجیه نیست. درواقع، بررسی پدیده ی تقلید بخصوص زمانی که بعضی از اطرافیان کودک، مثلاً پدر یا مادر او گاهی دچار لکنت می شوند، بسیار مشکل است. از این رو باید اذعان نمود که به نظر نمی رسد لکنت زبان مثل سرماخوردگی سرایت کند و یا همانند امواج رادیو اکتیو وارد بدن فرد شود.
براساس شناخت ما از مطالعات موجود در گفتار شناسی، بهترین برداشت این است که تقلید، توجیه فوق العاده ساده ای برای علت یک اختلال پیچیده ی گفتاری است.
چرا کودک خردسال دچار لکنت می شود؟
وراثت و لکنت
گاهی به نظر می رسد که لکنت زبان در بعضی از خانواده ها بیشتر متداول است. آیا این بدان معنی است که لکنت پدیده ای است ارثی؟ حقیقت این است که هیچ کس نمی تواند در زمینه ی ارثی بودن لکنت اظهار نظر صریحی داشته باشد، چراکه اطلاعات و دانش ما در این باره بسیار اندک است. عده ای از محققّان بر این باورند که احتمال دارد برخی از اختلالات خاص زبان و گفتار که ممکن است بعدها موجب لکنت شود، منشاء وراثتی داشته باشد. به هرحال، اگر به احتمال بسیار اندک، وراثت هم در لکنت نقشی داشته باشد، این چنین نقشی بسیار پیچیده و غامض است و همانند دیگر صفات و ويژگیهای ارثی مثل رنگ چشم، رنگ مو و غیره قابل پیش بینی نخواهد بود. علاوه بر این به نظر می رسد که برای غالب افرادی که لکنت دارند، عامل وراثت (یعنی اینکه لکنت از والدین یا اجدادشان به ارث رسیده باشد)، نقش چنان قابل توجهی ندارد.
بنابراین ملاحظه می فرمایید که ما نمی توانیم با صراحت لازم بگوییم که «لکنت زبان کودکان خردسال به این دلیل یا دلایل است»، اما از بسیاری از عواملی که می تواند موجب آغاز یا تشدید اختلال گویایی فرد شود، مطلع هستیم. بعضی از این عوامل به ویژگی های خود کودک مربوط می شود، امّا برخی دیگر از عوامل لکنت زبان را باید در رفتار و نگرش ها و بازخوردهای شما جست و جو نمود.
برگرفته شده از کتاب راهنمای والدین کودک و لکنت زبان
تألیف: دکتر استنلی این ورث. جین فری زر
