چگونگی درمان لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان بهترین و عملیترین طریقه ی رفع لکنت زبان همانند سایر اختلالات تکلّمی گفتار درمانی توسط متخصص باتجربه در این فن است. ولی برای شروع گفتار درمانی مقدماتی را باید رعایت نمود. اوّلین قدم معاینه کودک یا فرد مبتلا به لکنت زبان از طرف پزشک متخصص اعصاب و روان و آگاهی از چگونگی و زمان ایجاد این عارضه است. زیرا دانستن شرح حال کودک و علت و زمان ایجاد لکنت می تواند به پزشک و متخصص در جهت تشخیص و درمان، کمکی مؤثر نماید و چه بسا روان درمانی به تنهایی سبب بهبود گردیده و دیگر نیازی به گفتار درمانی نباشد. به هرحال معالجات مقدماتی توسط پزشک متخصص در جهت آرام ساختن اعصاب فرد مبتلا به لکنت قبل از انجام مراحل گفتار درمانی، کار گفتار درمانگر را تسهیل می کند و سبب می گردد که وی در کار خود موفقیت بیشتری به دست آورد. تلقین به شخص مبتلا به لکنت زبان و آگاه ساختن وی از اینکه ناراحتی وی عضوی نبوده و با همکاری خودش به سهولت برطرف می گردد، در پیشرفت تمرینات و رفع نقص تأثیری بسزا دارد.
انجام تمرینات تنفس به همان طریقی که در مورد کودکان ناشنوا بیان شده است*۱ در مورد مبتلایان به لکنت زبان نیز لازم و ضروری است. تلقین و ایجاد آرامش در فرد مبتلا به لکنت هنگام تمرین به سهولت کار کمک می کند. به معالج باید آموخت که آرام باشد و هرگز ترس به خود راه ندهد. آرامش و اعتماد به نفس بخصوص قبل از سخن گفتن از ضروریات است.
چگونگی درمان لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان
در آغاز تمرین باید از جملات کوتاه استفاده شود. فرد مبتلا به لکنت باید با نفسهای عمیق و تلقین به نفس جملات کوتاه را بیان دارد و پس از مدتی تمرین، به بیان جملات بلندتر بپردازد. اعتماد به نفس، آرامش درونی و محیط آرام هنگام تمرین، به سهولت کار می افزاید. تمرین با افراد لکنت دار می تواند به صورت انفرادی یا گروهی انجام پذیرد ولی به هر حال در صورتی که به صورت گروهی هم انجام گیرد تعداد افراد تعلیم شونده نباید از پنج نفر بیشتر باشد. بسیاری از مبتلایان در صورت همکاری و انجام تمرینات، ممکن است در ظرف مدت شش هفته بهبود یابند و برای برخی دیگر که اعتماد به نفس کمتری دارند ممکن است تمرینات حتی متجاوز از ۶ ماه نیز طول بکشد، و گاه ممکن است نیاز به ادامه تمرین و آموزش مجدد بعد از یک دوره استراحت کوتاه باشد. هر چقدر از زمان ابتلای به لکنت بیشتر گذشته باشد رفع آن مشکلتر و نیاز به تمرین بیشتری است و برای گروهی که تازه به این نقص تکلّمی مبتلا شده باشند مدت زمان تمرین کوتاهتر بوده و رفع نقص ساده تر انجام می پذیرد.
در برخی از مبتلایان به لکنت، هنگام خوانده کتاب و یا صحبت با بستگان نزدیک آثار لکنت دیده نمی شود ولی هنگام مکالمه با افراد بیگانه یا صحبت در جمع، دچار این نقیصه می گردند. چنین افرادی باید ضمن روان درمانی برای بهبود کامل، مدتی نیز تحت نظر متخصص گفتار درمانی به تمرین بپردازند.
عده ای دیگر از مبتلایان به لکنت هنگام آواز خواندن کوچکترین اثری از لکنت در صدایشان یده نمی شود ولی هنگام تکلّم دچار لکنت می گردند که این خود دلیل دیگری بر روانی بودن نقص لکنت است زیرا هنگام آواز خوانی بخصوص در تنهایی یا در جمع دوستان نزدیک توجّه فرد به آهنگ و شعری که می خواند جلب شده و افکارش بیشتر به مسئله خواندن متمرکز می گردد و این تمرکز و توجّه، او را از دچار شدن به لکنت باز می دارد. اگر لکنت عارضه ای جسمی و عضوی بود باید همواره در تکلّم فرد الکن وجود داشته باشد و رفع آن در موارد خاص از جمله هنگام شعر خوانی، کتاب خواندن و یا آواز خوانی نمایانگر عاطفی و روانی بودن این نقص تکلّمی است.
خلاصه و اهَم مواردی که در مورد لکنت باید مورد توجّه قرار گیرد
کودکان در سنین فراگیری تکلَم در صورت برخورد با برخی شرایط بیرونی از جمله الگوی غلط، مسائل روانی، مشکلات اجتماعی و یا ترسهای ناگهانی ممکن است دچار لکنت گردند. نگرانی اطرافیان بخصوص پدر و مادر از وجود لکنت در فرزند خویش و بازگو کردن این نگرانی در جلوی طفل اثر منفی در بهبود کودک می گذارد و ممکن است این نقص تکلّمی را در وی تشدید نماید.
هرچه توانایی ذهنی کودک ضعیف تر باشد امکان بروز لکنت در وی بیشتر است. لذا کودکان عقب مانده ی ذهنی و ناتوانان فکری بیشتر در معرض خطر کسب لکنت از الگوی غلط هستند.
خجلت یکی دیگر از عوامل ایجاد عارضه لکنت زبان است. کودکان خجول بیشتر به لکنت زبان دچار می گردند.
دو زبانه بودن محیط زندگی کودک در ایجاد لکنت مؤثر است. هنگامی که در منزل از دو زبان برای مکالمه استفاده می شود ممکن است در سنین آغازی تکلم یا آغاز دوران مدرسه سبب ایجاد لکنت در طفل شود.
ضایعات مغزی نیز سبب نارساییهای تکلّمی از جمله لکنت می گردند.
کودکانی که تحت فشارهای روانی، عصبی و اجتماعی هستند بیشتر دچار لکنت می گردند.
خانواده های مستبد که کودک و نوجوان را تحت فشار و استبداد قرار می دهند ممکن است سبب ایجاد لکنت در وی گردند.
یکی از مهمترین راههای درمان لکنت، خود درمانی از طریق داشتن اعتماد به نفس است. کم رویی و کم حرفی آفت لکنت است.
چگونگی درمان لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان
تصوّرات و شایعاتی که در میان مردم درباره ی ارتباط رفع لکنت با برخی از خوردنیها از قبیل جوشانده برخی گیاهان، تخم کبوتر، کله گنجشگ، عسل و گردو و از این قبیل وجود دارد هیچ گونه تأثیری در رفع لکنت ندارد. تنها برخی از این مواد ممکن است اثر تقویتی و روانی داشته باشند.
داروها مستقیماً بر لکنت بی اثرند. تنها ممکن است برخی از آنها از جمله آرامبخشها اثر جنبی داشته باشند و در آرامش بخشیدن به کودک مؤثر واقع شوند.
گفتار درمانی بهترین و مؤثرترین راه درمان لکنت برای تمامی گروه های سنی است. رفتار درمانی از طریق بهبود رفتار اطرافیان و خود طفل در درمان مؤثر است.
برطرف کردن اضطراب و دادن آرامش به فرد لکنتی در بهبود وضع وی مؤثر است. تمسخر اطرافیان، فشارهای عصبی و مشکلات اجتماعی این نقص را تشدید می کنند. آرام سخن گفتن و عجله نکردن در بیان مقصود در بهبود و رفع لکنت مؤثر است. لکنت یک مرض نیست بلکه عارضه ایست که با تمرین و کوشش خود شخص و اطرافیان به سهولت برطرف می شود.
مراکز گفتار درمانی و نحوه ی کار آنها باید به مردم شناسانده شود تا خانواده ها بدانند هنگام نیاز به چه مراکزی مراجعه نمایند.
برای لکنت، درمان وجود ندارد بلکه توانبخشی از طریق گفتار درمانی صحیحترین راه برطرف کردن لکنت زبان است.
برطرف شدن لکنت مانند اکثر مسائل توانبخشی به زمان نیاز دارد و هرچه سن فرد بیشتر باشد مدت بهبودی ممکن است طولانیتر شود زیرا لکنت در افراد بزرگسال به صورت عارضه ای ثانوی در می آید و برطرف کردن عادت نیاز به زمان بیشتری دارد. هستند کسانی که لکنت آنان در اثر تمرین و رعایت نکات لازم به مرور بهتر می شود، ولی بهبود کامل نمی یابند و یا در زمانهایی کاملاً خوب می شوند ولی در مواردی بخصوص هنگام عصبانیت یا هیجان، لکنت آنان بر می گردد.
کنترل کننده لکنت، خود فرد است و اطرافیان تنها در ایجاد محیط و موقعیت مناسب نقشی اساسی دارند.
چگونگی درمان لکنت زبان در کودکان و بزرگسالان
مسئولیت درمان و بهبود کودکان کم سن با اولیای آنان است و در مورد نوآموزان در سن مدرسه مربیان نقشی اساسی و پایه ای دارند. با توجّه به اینکه در این گروهها هنوز لکنت به مرحله ی عادت نرسیده است با استفاده از تخصص فردی متخصص این نقص تکلّمی سریعاً برطرف می شود. اطرافیان و اولیای کودک تحت هیچ شرایطی نباید کودک را از سخن گفتن نهی کنند و یا او را مورد تمسخر قرار دهند.
در رفع لکنت بزرگسالان، باید صبور بود و به آنان امکان داد تا درد دلهای خود را که سالها در درون نگاه داشته اند بیان نمایند. نشان دادن واکنش معقول در مقابل فرد لکنتی بخصوص بعد از آموزش و خرده نگرفتن به طریقه گفتار وی گرچه در مواردی اشتباه داشته باشد در بهبود مؤثر است. عکس العملهای نامعقول ممکن است فرد را از ادامه کوشش باز دارد و وی را به همان الگوی قدیمی لکنت که به آن عادت هم کرده بازگرداند و الگوی قدیمی را برای دیگران پذیرفتنی تر پندارد.
بزرگسالانی در بهبود یافتن عجولند و وقتی زمان معالجه طولانی می گردد گاه دچار ناامیدی می شوند. باید از آغاز به آنان آموخت و فهماند که بهبود نقص تکلّمی آنان نسبی است و نیاز به زمان دارد. تا طولانی شدن زمان تمرینات، آنها را مأیوس نکند.
تمرین تنفس، آرام سخن گفتن، رقع عصبانیت، ایجاد آرامش و همیچنین توجّه دادن فرد لکنتی به علل ایجاد لکنت در بهبود سریع وی مؤثر است.
و بالاخره آنچه مسلم است لکنت زبان عارضه ای فیزیکی و عضوی نبوده و اکثراً جنبه اکتسابی و روانی دارد و در اثر اضطراب، خجلت، ترس، پیش آمدهای ناگهانی و غیر منتظره و بخصوص کسب از الگوی غلط ایجاد می شود. به همین دلیل درمان پزشکی ندارد بلکه با اعمال توانبخشی، روان درمانی، تلقین به نفس، برطرف کردن علّت و خجلت، شمرده گویی، رفتار طبیعی، تمرین مداوم و استفاده از تخصص و خدمات گفتار درمانگر برطرف می گردد.
با توجّه به همین نکته که لکنت عارضه ای عضوی نیست بلکه ریشه روانی و اکتسابی دارد لکنت زبان را از طریق هیپنوتیزم نیز درمان می کنند. در این روش بیمار را پس از تمریناتی مختصر به خواب هیپنوتیزمی میبرند و از طریق تلقین، نقص تکلّمی را برطرف می سازند.
کودکان استثنایی تألیف محمود پاکزاد
