مقدمه
میراث گران بهای که همه ی ما به عنوان پدر ومادر برای فرزندانمان به جا می گذاریم ،احساس عزت نفس است .اگر ما بتوانیم عزت نفس را در فرزندانمان تقویت کنیم به مراتب بزهکاری در نوجوانان و جوانان کاهش می یابد چرا که «من عرفه نفسه فقدعرف ربه».
بالا رفتن معنویت ،عزت نفس ، تشویق کردن ،و غیره می تواند عوامل موثری در روحیه و خلق وخوی فرزندانمان باشد .
این خصوصیات هدیه هایی نیست که بتوان آن را از طریق وراثت به کو دکان منتقل کرد زیرا به طور ذاتی در ژن های ما وجود ندارد .
هر گونه خلق و خوی ارزشمند مثلا ، عزت نفس در روز های اول زندگی شروع به شکل گیری می کند و ما به عنوان والدین نقش اساسی و روند این شکل گیری بر عهده دارد.
بزهکاری در نوجوانان و راههای پیشگیری
دنیای نوجوانان و جوانان
بلوغ: بلوغ به موقعیت یا مر حله ای اطلاق می شود که فرد ز نظر جنسی قادر به عمل تولید مثل می گردد و علائم آن رشد اعضای تناسلی ،تحول خصوصیات ثانویه جنسی است. به عبارتی بلوغ بخشی از دوره نوجوانی و قسمتی از دوره کودکی است .
پیامبر اسلام «صلی الله علیه وآ له » فر مو دند: «اوصیکم بالشبان خیرا فانهم ارق افئده» به شما سفارش می کنم که نسبت به جوانان نیکی کنید زیرا آنان نازک دل هستند . نو جوانی همچون آذرخشی در بهار عمر است که به ناگاه فرا می رسد و آسمان زندگی را نور باران می کند . و یا همچون دشت های پوشیده از شقایق است که باید از آن گذر کرد تا به قله های رفیع و مغرور جوانی رسید ؛ قله هایی که ریشه در خاک و سر در افلاک دارند .
نوجوانان چه کسانی هستند؟
نوجوانی مرحله انتقالی بین کودکی و بزرگسالی است،نوجوانان از بعضی جهات شبیه کودکان هستند ، با این حال تغییرات بسیار ی که در این مرحله روی می دهد ، آن ها را متقاعد می سازد که تفاوت های زیادی با کودکان دارند ،به همین دلیل ،ما بعضی رفتار های بزرگسالان را در نوجوانان می بینیم ،اما در غالب اوقات آن ها مانند بزرگسالان رفتار نمی کنند . به تدریج که نوجوانان بالغ می شوند همانندی کمتری با کودک و شباهت بیشتری با بزرگسال از آن ها مشاهده می شود . روان شناسی نوجوانانی عبارت است از مطالعه رشد و تحول جسمانی ، شناختی ، شخصیتی و اجتماعی در آدمی ، از آغاز بلوغ تا هنگام پذیرش مسئو لیت های بزرگسلان در جامعه. این تغییرات اغلب بین سنین 13 تا 22 سالگی روی می دهند .
بلوغ نوعی عدم تعادل در رفتار نوجوانان است ، او از یک سو هنوز پیوند خود را از قلمرو کودکی قطع نکرده و از سوی دیگر به عنوان یک جوان در جامعه پذیرفته نمی شود ، لذا نوعی نوسان شخصیتی در برخورد های وی مشاهده می شود .
بزهکاری در نوجوانان و راههای پیشگیری
ویژگی های بلوغ
بلوغ یک دوره بی نظیر و مشخص است و به وسیله تغییرات رشدی مطمئنی توصیف می شود که در هیچ دوره ی دیگری از زندگی اتفاق نمی افتد ، مهم ترین آن ها به عبارت زیر است:
1- بلوغ یک دوره شمول است.و آن همان دوران بین کودکی و نوجوانانی است که به کودکان بالغ موسومند.
2- بلوغ یک دوره کوتاه است . این دوره بین دو تا چهار سال طول می کشد،کودکانی که این مدت را کمتر از دو سال پشت سر می گذارند رشد سریع دارند و آن هایی که به مدتی حدود سه الی چهار سال نیاز دارند تا بتوا نند دوره انتقال خود را به بزرگسالی تکمیل نمایند به عنوان کند رشد شنا خته می شوند .
3- بلوغ، به مرا حلی تقسیم می شود:
الف – پیش بلو غ ب – بلوغ ج – پس بلوغ
4- بلوغ،دوره تغییر ورشد سریع است .اولین مرحله رشد سریع ، مرحله جنینی است و دومین مرحله رشد سریع دوره بلوغ می باشد . تغییر ورشد سریعی که طول دوران بلوغ اتفاق می افتد ، معمولا با جهش رشد نوجوانی ارتباط می یابد و به عبارت دقیق تر ،جهش رشد بلوغ گفته می شود ،مدت کل رشد به سه سال می رسد که کمی طولانی تر از جهش رشد نوزاد می باشد . تغیرات سریعی که در طول دوران بلوغ واقع می شود ،به یک نوع اغتشاش و به هم ریختگی ،احساس عدم کفایت، ناامنی و تزلزل و در خیلی ازموارد به رفتارهای نامطلوب منجر می گردد .
5- بلوغ ،یک مرحله منفی گرایی است در این مرحله فرد حالت ضدیت در مقابل زندگی به خود می گیرد ، و یا به نظر می رسد که فرد موقعیت ها و یا چیز های خوبی را که قبلا به دست آورده بود ، از دست داده است .
6- بلوغ، در سنین متغیری واقع می شود . مدت زمانی که مرحله انتقال فرد به بلوغ و تکمیل آن نیازمند است تغییرات و اختلافاتی وجود دارد . اختلافاتی که در زمینه سن شروع و بلوغ و نیز مدت زمانی که این دوره انتقالی نیاز دارد تا رشد کامل شود ، به همان اندازه که مسائل و مشکلات مشخصی برای دختران و پسران هر دو به وجود می آورد ، مشکلات و مسائل اجتماعی نیز برای آنان می آفریند .
معیار بلوغ آزمایش های شیمیایی ادرار در جوانان می تواند اثبات کننده دقیقی برای تعیین میزان رشد جنسی آنان باشد ، رادیو گرافی با اشعه x از بخش های مختلف بدن به خصوص از دست ها و زانو ها در مرحله جهش رشد ( پیش بلوغ ) می تواند آشکار کند که آیا بلوغ آغاز شده است یا خیر؟ و این که رشد با چه در صدی ادامه دارد؟
علل بلوغ
یک نوع ارتباط نزدیک بین غده هیپو فیز که در مغز مستقر است و غدد جنسی و یا غده ترشح کننده هورمون های جنسی وجود دارد ،غدد جنسی مرد ، بیضه ها و غدد جنسی زن تخمدان های او هستند .
بزهکاری در نوجوانان و راههای پیشگیری
انواع بلوغ
بلوغ کلی ترین کلمه ای است که به کار می رود . بر حسب عادت مجمو عه تغییرات بدنی و روحی که ما بین دوران کودکی و جوانانی ( کمال ) به وجود می آید ،با این واژه تفسیر می شوند . بلوغ یک پدیده چند بعدی است ، ابعاد مختلف آن عبارتند از:
الف) بلوغ جسمی( فیزیکی ) ب) بلوغ جنسی ج) بلوغ روانی د) بلوغ اقتصادی و اجتماعی ه) بلوغ شرعی
ویژگی های نو جوانی به عنوان یک واقعیت دوره نو جوانی را باید یک مرحله مهم زندگی تلقی کرد . دوره ای که با ویژگی هایش از سایر دوران زندگی متمایز می شود . این خصو صیات عبارتند از :
1- نوجوانانی یک دوره مهم به شمار می رود. نوجوانانی به لحاظ تاثیرات روانی قابل توجه می باشد .
2- نوجوانان ، یک دوره انتقال برزخی است . در طی هر مرحله انتقالی ، وضع و جایگاه فرد مبهم است و نوعی گم گشتگی در باره نقش هایی وجود دارد که فرد انتظار دارد آن ها را ایفا کند نوجوان در این زمان نه کودک است و نه بزرگسال.
3- نوجوانی ، یک دوره تغییر است . میزان تغییر در نگرش ها و رفتار در طی دوره نوجوانی با میزان تغییر در وضعیت بدنی برابر است .
4- نو جوانی ، یک سن مسئله آفرین است. به دلیل ناتوانی ، نوجوانان در غلبه بر مسائلشان به تنهایی ،به همان اندازه که آن ها اعتقاد دارند از توانایی برخوردارند ، بسیاری از آن ها حل مسائل و مشکلات را ما فوق انتظارات خود می یابند .
5- نوجوانی ، زمان جست و جوی هویت است . مو قعیت مبهم نوجوان یک مسئله غامض را به وجود می آورد ، مسئله بحران هویت یا مشکل هویت خود او را سر در گم می کند ، او تلاش می کند که از موقعیت ها یی نمادین بهره گیرد .
6- نوجوانی یک سن هراس می باشد . قالب های فرهنگی مناسب در مورد رفتار با نوجوان سبب می شود تا او به تدریج به فردی قابل اعتماد شده و بر طبق آن رفتار خویش را شکل دهد .
7- نو جوانی زمان آرمان گرایی است . نوجوانان تمایل دارند که به زندگی از ورای سایه و روشن نگاه کنند ، آن ها به خود و سایرین آن چنان می نگرند که دوست می دارند .
8- نوجوانی آستانه بزرگسالی است . نوجوان سعی می کند مانند بزرگسال لباس پو شیده و رفتار نماید ، آن ها روی رفتار هایشان متمرکز می شوند تا بتوانند با بزرگسالان معاشرت نمایند .
بزهکاری در نوجوانان و راههای پیشگیری
نظریه های رشد نو جوانی
نظریه زیستی : اساس نظریه زیستی مر تبط ساختن مفاهیم بیولوژیک با واژه های روان شناختی است،این نظریه خاطر نشان می سازد که:
1- تجارب تاریخی گونه های انسانی در ساخت ژنتیکی هر فردی پی ریزی شده است .
2- رشد هر فردی منعکس کننده مراحلی است که نوع انسان در طی تکامل خود از مراحل زیستی پایین تر داشته است.
نظریه روان کاوی : بر اساس این نظریه رفتار انسان از طریق نیروهای ناخودآگاه و غیر منطقی ،ونه خود آگاه و منطقی ،شکل می گیرد همچنین معتقد است که دو انگیزه مهم در انسان انگیزه جنسی و پرخاشگری است . در این نظریه عوامل محیطی و …. نیروهای بیولوژیک و غریزی در رشد شخصیت حایز اهمیت است . در این نظریه سه سطح نهاد ، خود و فراخود در شخصیت انسان دارای کنش خاصی می باشند .
نهاد : آن قسمت از دستگاه روانی است که از بدو تولد انسان موجود است و منشا انرژی آن فیزیولوژیکی است . هدف نهاد راضی کردن نیازهای جسمانی فرد است .
خود : از شش ماهگی ،شروع به رشد می کند ،کنش سازنده (خود )آن است که ادراک داخلی را با نتایج ادراک حسی مواجه کند تا حداکثر ارضا ممکن به دست آید .
فرا خود : سومین سطح در شخصیت است که نماینده درونی ارزش های فرهنگی و اجتماعی و اخلاقی است. فراخود از یک طرف با تظاهرات ( نهاد ) ، مخالف است و از طرف دیگر میل دارد معیار های اخلاقی را جانشین معیار های منطقی ( خود ) بنماید.
نظریه روانی – اجتماعی : این نظریه تمرکز کمتری بر نقش جنسی و تاکید بیشتری بر اهمیت محیط اجتماعی در رشد دارد.
این نظریه معتقد است که ماهیت فرهنگ و محیط شخص نیز تعیین کننده شیوه خاصی است که طبق آن بحران های مختلف رشد رفع می شوند.
نظریه مردم شناسی : به اعتقاد این نظریه میزان پیوستگی بین نقش های کودکی و بزرگسالی ، عاملی است اساسی در تاثیر یک فرهنگ خاص بر شخصیت یک فرد . ماهیت انتقال از کودکی به بزرگسالی نیز اثرات مهمی در تجربه نوجوان دارد . انتقال های آرام یا پیوسته تعارض و اضطراب کمتری را در نوجوانی موجب می شود ، در حالی که انتقال های ناگهانی یا ناپیوسته ، تعارض و فشار روانی شدیدی در پی دارند.
نظریه رفتار گرایی: رفتارگرایان مدعی هستند که تمام رفتار ها ، ارزش ها و عقایدی که یک فرهنگ خاص آن ها را تایید می کند ، توسط اعضای آن فرهنگ پذیرفته خواهد شد و رشد روانی به یادگیری این ارزش ها و رفتار ها بستگی دارد .
رفتار گرایی بر اصولی تاکید دارد که بر یادگیری حاکم است ، رفتار هیجانی و احساسات اغلب از طریق فرایند شرطی سازی کلاسیک یا پاسخگر ، آموخته می شود ، مهارت های حرکتی ، توانایی های اجتماعی ، رفتار های کلامی طبق اصول شرطی سازی فعال یا یادگیری ابزاری آموخته می شوند.
نظریه های شناختی –رشدی : این نظریه برجنبه دیگری از کارکرد انسان ،یعنی رشد شناختی (تفکر و استدلال ) تاکید دارد ، تغییرات مهمی در هنگام نو جوانی ،در ماهیت تفکر روی می دهدو جنبه های بسیاری از شخصیت،نظیرهویت و باورهای اخلاقی ،نیز تحت تا ثیرفرا یند های شناختی قرارمی گیرد.
بزهکاری در نوجوانان و راههای پیشگیری
نتیجه :روانشناسی نوجوانی عبارت است ازمطالعه تغییرات فیزیکی ،شناختی،شخصیتی واجتماعی که درآغازبلوغ درافراد روی داده و تا هنگام پذیرش مسولیت های بزرگسالان درجامعه ادامه می یابد، تکالیف مهم مرتبط بارشد عبارتند از احساس کسب هویت،دستابی به استقلال عاطفی ومالی ازوالدین ،برقرای ارتباط اثر بخش باهمسا لان،بلوغ جنسی وآماده شدن براحراز یک شغل و انتخاب آن. نوجوان وحیات جسمی نوجوانی،دومین مرحله تغییر و تحولات چشمگیر و پرشتاب است ،به گونه ای که موجب می شود ظرف مدت کوتاهی کودک دیروز به قامت بزرکسالان امروز در آید ،از این رو واژه جهش مناسب تر به نظر می رسد تا واژه رشد .
دراین زمینه برخی از صاحب نظران ،دوران بلوغ را با دو ویژکی جهش بدن و جهش قلب تبیین می نمایند و منظور از جهش قلب را تجدید تشکیلات عمیق در مسایل روحی و عواطف قلمداد می کنند که به تدریج همچون جهش بدنی ،صورت یک نوع جهش واقعی را دارد . رشد جسمانی همانند دیگر جنبه هایی رشد فرآیندی تدریجی و پیوسته و در عین حال ما هیتا ً نا پیوسته است ، یعنی ،سرعت رشد بخش های مختلف بدن متفاوت است ، برای مثال ،دست ها و پاها قبل از بازو ها و ران ها رشد می کند ،علاوه بر این افزایش در وزن و قد قبل از شروع بلوغ جنسی صورت می گیرد و مانند دیگر تغییرات فیزیکی تا بعد از کسب توانایی تولید مثل ادامه می یابد .
نوجوان و حیات جنسی: نشانه ها و تظاهرات بدنی نوجوان را در دو زمینه نسبتاً جداگانه می توان مشخص نمود که اصطلاحاً آن ها را خصوصیات یا ویژگی های اولیه و ثانویه جنسی می نامند ، این علایم بیان گر آغاز حیات جنسی فرد است و آگاهی به آنها برای نوجوان و اطرافیان وی ضروری دارد ،زیرا منجر به درک و ارزیابی صحیحی از مسایل این دوره خواهد شد .
خصوصیات اولیه جنسی
منظور از خصوصیات اولیه که از دوران کودکی هویدا هستند ، بیداری غریزه جنسی است که با تشدید فعالیت اعضای تناسلی و افزایش حجم آن ها همراه است ، این کیفیت در دختران به صورت نخستین قاعدگی و در پسران به صورت احتلام شبانه ظهور پیدا می کند .
خصوصیات ثانویه جنسی
نشانه ها و علایم دیگری موید این مطلب است که نوجوان از نظر جنسی به مرحله آمادگی و ایفای نقش نایل گردیده است ، علایم ثانویه جنسی در دختران ، به صورت بزرگ شدن ناگهانی سینه ، لگن خاصره ، رویش موهای زهاری و زیر بغل و جوش های صورت می باشد.
در پسران نیز صفات ثانویه به صورت رویش موهای زهاری ، رویش مو در زیر بغل و در صورت ناگهانی تغیر صدا ، جوش های صورت و بزرگ شدن بینی ظاهر می شود ، این تغیرات سبب اضطراب در نوجوان می شود.
بزهکاری در نوجوانان و راههای پیشگیری
نوجوان و حیات عاطفی
خصوصیات عاطفی نوجوانی
نوجوانی دوره ای است که حیات انفعالی ( عاطفی ) میدان وسیع تری برای عمل می یابد و نوجوان از این حیث آماده بروز عکس العمل های هیجانی و عاطفی شدید است ، به عبارت دیگر بین ضربه هیجان و عکس العملی که از آن ضربه در نوجوان بوجود می آید ، تناسب چندانی وجود ندارد و عکس العمل ها معمولا قوی تر و حادتر از ضربه های هیجانی است .
به زبان ساده تر ، در این دوره حساسیت ها به خود گرفتن ها و زودرنجی ها بیش از هر دوره ی دیگری شخصیت نوجوان را تحت تاثیر قرار می دهند و این جنبه از شخصیت او نمایان تر و مشخص تر جلوه می کند ، این حساسیت ها در نوجوانان ، هیچ گاه خود را در یک محیط محصور نمی نمایند ، بلکه به راحتی گسترش می یابند .
بی ثباتی عاطفی :
نوسان های عاطفی ، یکی از بزرگترین مشخصه های این دوره است . به همین علت ، اگر نوجوانان در اثر بی اعتمادی و عدم اطمینان نسبت به انتقاد دیگران حساس می شوند ، جای تعجب نیست ،متاسفانه غالباً عدم ثبات عواطف هیجانی ،نا گزیر آن ها را مواجه با انتقاد می سازد ،مثلا گاهی با وجود داشتن دوستان متعدد علاقه مند است که اوقات خود را در تنهایی بگذراند .
خواهش های متضاد : بی ثباتی عاطفی ،امکان انتخاب قطعی و صحیح و مشخص را برای نوجوان محدود می سازد ، به گونه ای که تقریباً می توان گفت نوجوان در بر خورد هایش فاقد قاطعیت همیشگی و پایدار است این دوره را دوره (خواهش های متضاد ) نام نهاده اند . گاه از او احساسات ظریف و گاه احساسات خشن سر می زند .
نتیجه گیری و خلاصه
پیشگیری از بروز بزهکاری در نوجوانان راه های گوناگون و متنوعی دارد. رفتار های ما به عنوان والدین اثر مستقیمی بر اخلاق و رفتار فرزندانمان دارد. روش فردی و شخصی تربیت فرزند ، بر اساس نوع پرورش خود والدین ، شخصیت والدین و ارزش های مورد توجه آنان استوار است.
اگر بتوانیم به عنوان والدین نقش خود را روشن کرده و در مورد آن فکر کنیم ، کار سودمند انجام داده ایم . از این طریق است که می توانیم معیار های روشنی از انواع رفتارها را برای فرزندانمان تعیین و تبیین کنیم .
محبت بی قید و شرط اولین چیزی است که باید رعایت شود ، نوجوانان بدون حس محبت والدین خود و ارزشی که آن ها برایشان قائلند ، هیچ گاه تکیه گاه محکمی ندارند . این عشق و علاقه را می توان از طریق کلمات و رفتار های ظاهری محبت آمیز و اطمینان از برآورده شدن نیاز های اساسی فرزندانمان به آن ها نشان داد .
نیاز های اساسی فرزندانمان در نیاز های زیستی خلاصه نمی شوند بلکه تشویق آن ها در جهت کسب استقلال و رشد حس حرمت نفس از نیاز های اساسی آن ها به شمار می آید
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
