تیک در کودکان
«تیک» یک نوع حرکت یا صدای سریع، ناگهانی، تکرارشونده، کلیشه‌ای ، ناموزون و قالبی است.
تیک می‌تواند در بخشی از بدن رخ بدهد یا تقلید یک حرکت یا صدا باشد. تیک‌ها گاه به طور مستمر رخ می‌دهند و گاه چنددقیقه در روز طول می‌کشند و دارای انواع متفاوتی می‌باشند. شایع‌ترین تیک‌های حرکتی در سر و گردن می‌باشند، مانند پلک زدن، بالا انداختن ابرو، چشمک‌زدن، حرکات پرتابی کردن، حرکات اطراف بینی و دهان و بالا انداختن شانه تیک‌های حرکتی پیچیده شامل شکلک درآوردن و رفتارهایی چون قیافه گرفتن، شانه کردن موها با انگشتان، شلنگ تخته انداختن و بالا پریدن هنگام راه رفتن (بخصوص در کودکان و نوجوانان) ، خودزنی، گاز گرفتن خود، پا به زمین کوبیدن یا بوییدن چیزی می‌باشد. شایع‌ترین تیک‌های صوتی یا آوایی ساده به صورت صاف کردن گلو، سرفه، بالا کشیدن بینی، خرناس و صدای اوهوم درآوردن می‌باشد.
تیک‌های صوتی پیچیده نیز شامل بیان یک جمله یا یک تکه‌کلام یا یک ناسزا مثل «آها آها گفتن»، مکررگویی (تکرار کلمات با جملات فرد مقابل یا تکرار کلمات ادا شده توسط فرد) می‌باشد. سایر اشکال تیک به صورت گاز گرفتن لب‌ها، بیرون آوردن زبان، مشت کردن دست، تکان دادن پا، زانو یا انگشت پا می‌باشد.
اغلب کودکان در جریان رشد نیز حداقل یک رفتار تکراری ثابت را که ارادی نیست (همان عادت یا تیک) نشان می‌دهند. برای مثال تقریبا تمام کودکان در یک ساعت اول پس از تولد، شست خود را می‌مکند. بعدها، بعد از شیر خوردن این کار را می‌کنند، ولی در سال‌های پیش‌دبستانی، اکثر کودکان فقط هنگام خواب این عمل را انجام می‌دهند. تیک‌های حرکتی (مثلا سریع پلک زدن، شانه بالا انداختن و…) بین 6 تا 8 سالگی ظاهر می‌شوند، یعنی مقطعی که کودک باید «آرام بنشیند و یاد بگیرد». ولی این تیک‌ها در اکثر کودکان بسرعت رفع می‌شود. تیک در کودکان معمولا با استرس‌های جدید ظاهر می‌شود مثلا با تولد خواهر و برادر، با طلاق پدر و مادر، رفتن به مدرسه‌ای جدید یا عدم حضور درازمدت یکی از والدین، بعضی از کودکان نیز بدون هیچ علتی به یک عادت خاص پناه میبرند و این عادت رفته رفته برای آنها به پاسخی خودکار و غیرارادی تبدیل می‌شود. تیک‌ها به طور معمول در دوران کودکی اغلب بین 3 تا 8 سالگی با تیک‌های ساده حرکتی شروع می‌شوند و شروع این اختلالات بعد از 16 سالگی نادر است.
تیک در کودکان
اختلالات تیک در پسران شایع‌تر از دختران است و نسبت پسران به دختران دارای تیک 3به یک می‌باشد. در برخی موارد کودک یا خانواده متوجه زمان دقیق شروع تیک نمی‌شوند و زمانی‌که اختلال شدت می‌گیرد، تازه به آن پی میبرند. واقعیت این است که مشاهده تیک‌های حرکتی یا صوتی در کودکان و بخصوص تحمل آنها توسط والدین کار آسانی نیست. تعدادی از والدین کودکانشان را به دلیل این حرکات نامناسب و صداهای نابهنجار مورد تنبیه قرار می‌دهند. والدین زمانی که اطرافیان به فرزندشان خیره می‌شوند یا درخصوص این رفتارها با تعجب، تمسخر یا تحقیر برخورد می‌کنند، فشار زیادی را متحمل می‌شوند و احساس گناه، خجالت، ناامیدی، خشم و حقارت می‌کنند. همچنین اختلالات تیک تاثیر مهمی بر عزت نفس کودک، پذیرش اجتماعی وی، چگونگی روابط خانوادگی کودک و عملکرد تحصیلی وی می‌گذارد.
گاه اختلالات تیک در کودکان و نوجوانان به یک مشکل خانوادگی تبدیل می‌شود و تمام اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از دیگر تاثیرات منفی اختلالات تیک تاثیر آن بر عملکرد تحصیلی کودک و نوجوان می‌باشد و باعث افت عملکرد وی می‌شود.
نحوه برخورد با تیک‌های عصبی در کودکان
تیک‌ها همگی موقتی هستند و غالبا زمانی ظاهر می‌شوند که کودک دچار فشار روانی یا خستگی گردد و هنگامی که کودک به حالت عادی برگردد، تیک‌ها هم ناپدید می‌شوند. در کودکان کم‌سن‌تر برخی از انواع تیک‌ها نسبتا شایع هستند و معمولا نشانه بیماری نمی‌باشند، بنابراین تیک‌ها خطرناک نیستند؛ اما می‌توانند تحریک‌‌کننده باشند والدین هم نباید نسبت به تیک واکنش غیرطبیعی نشان دهند، زیرا ممکن است به اضطراب کودک افزوده شود و تیک را بیشتر کند. از سوی دیگر هر وقت کودک خسته شود، تیک‌های او بیشتر می‌شود پس والدین باید سعی کنند که استراحت کافی به کودکانشان بدهند، خونسرد باشند تا فشار روانی کودک شدت نیابد. همچنین اگر تیک کودک تکان دادن سر است، هیچ‌گاه والدین او را تنها نگذارند و اطراف تختخواب بالش‌هایی بگذارند تا به خودش صدمه نرساند.
تیک در کودکان
به لحاظ این که رفتارهای تیکی غالبا با فشار روحی تشدید می‌شوند عناصری را در زندگی کودک جستجو کنید که ممکن است منشأ ناراحتی یا نگرانی او شود نظیر این که آیا آنان تلاش می‌کنند از تکالیف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آیا انتظارات ورزشی آنان بالاست؟ آیا مشکلات زناشویی باعث پریشانی آنها می‌شود؟
برای کاهش تنش‌های احتمالی کودکان تا آنجایی که ممکن است برای ایجاد آرامش و اطمینان و حذف موقعیت‌های فشارزا بکوشید و با آنان رئوف و مهربان باشید.
متخصصان تاکید دارند کودکان مبتلا به تیک‌های ناگهانی حرکتی یا گفتاری نیاز به صبر، محبت و آرامش والدین دارند.
تیک‌ها هیچ‌گاه ارادی نیست لذا این تیک‌ها با عصبانی شدن کودک تشدید می‌شود و به هنگام آرامش کودک کاهش می‌یابند به همین دلیل آرامش در محیط زندگی کودک مبتلا به تیک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و والدین کمتر باید به حالت‌های کودک خود توجه کنند.
تاریخچه خانوادگی در مورد تیک‌ها نشان می‌دهد که تقریبا در یک سوم همه موارد محققان بر این باورند که مساله پایه ژنتیکی دارد یا در برخی حالات ممکن است این عادت از طریق تقلید به دست آید همچنین مشخص شده است که رفتارهای تیکی در زمان فشارهای عصبی افزایش می‌یابد که این امر به تیک عصبی منجر می‌شود.
تیک در کودکان
نحوه برخورد اطرافیان
وظیفه اطرافیان در قبال رفتار با افراد دارای تیک بسیار مهم است؛ نباید به این حرکات اهمیت داد به روی بچه آورد و یا دایما به وی گوشزد کرد که چرا این کار را انجام می‌دهد، زیرا با آگاهی یافتن فرد از این مشکل، رفتارش روی آن متمرکز می‌شود و در همین مواقع است که تیک وی افزایش می‌یابد.
شرایط خانوادگی در ایجاد و تشدید تیک بسیار حائز اهمیت است و رفتار والدین با یکدیگر روی کودک تاثیر مستقیم می‌گذارد. حتی در مواقعی که والدین با یکدیگر قهر هستند، این سکوت سنگین روی فرزندان، استرس شدیدی وارد می‌کند که در مواردی سبب افزایش تیک، شب‌ادراری و لکنت زبان فرزند می‌شود.
خانواده نقش موثری در درمان رفتارها و علایم تیک در کودکان دارد لذا به والدین گوشزد می شود تا انتظارات بیش از حد از کودک نداشته باشند. فشار آوردن روی کودکان برای ترک یا کاهش این رفتارها نه تنها مفید نبوده بلکه نتیجه عکس دارد و باعث تشدید این گونه رفتارها می شود.
تذکر مستقیم یا تنبیه کودک برای ترک رفتار عادتی به هیچ وجه موثر نیست. در این موارد بایستی از شیوه تربیتی مبتنی بر تشویق استفاده شود، والدین باید در مواقعی که کودک تیک ندارد، به وی بیشتر توجه و نگاه کنند و بیشتر با او صحبت کنند یا او را مورد نوازش قرار دهند و برعکس در مواقعی که حالت‌های تیک را از خود نشان می‌دهد، بی‌اعتنایی کنند و وانمود کنند این حرکات او را نمی‌بینند.
جایگزین کردن فعالیت هایی مانند نقاشی، هنر و بازی می تواند در روند ترک عادت این کودکان مفید باشد.چنانچه درمان تیک با رفتار درمانی بهبودی حاصل نشد، بایستی چالش های درمانی این گونه اختلالات عصبی را مورد تجدید نظر قرار داد.
فراموش نکنید در درمان تیک نباید به نوع تیک اهمیت داد؛ بلکه باید کودک را درمان کرد. وادار کردن کودک به این که جلو آینه بایستد و خود را هنگام تیک تماشا کند، موثر نیست. آرام و مساعد کردن اوضاع خانواده، رفع مشکلات درسی و تطبیق با مدرسه بخصوص اگر تیک در سنین دبستان و به علت مسائل درسی ظاهر شده باشد، روش موثری است.
منبع:تبیان
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا