دلبستگی و فرزندپروری
سفری عمیق به رابطه والد-فرزندی و مکاشفه ی دل بستگی
نویسنده : منصوره اسدی
تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
رمز رابطه عمیقتان را با فرزندتان در چه میدانید؟ چه عاملی موجب میشود که در ماههای اولیه، زمانی که او موجودی پریشان و نیازمند، و شما والدی تازه کار و ترسان هستید، همچنان سرسختانه در مقابل سختیها ادامه دهید و علیرغم تمامی چالشها و ضعفهایتان او را عاشقانه دوست بدارید و لحظه ای رهایش نکنید…؟
دلبستگی چیست؟
به احتمال زیاد مهمترین مفهوم فرزندپروری، دلبستگی است. دلبستگی عبارت است از رابطه عاطفی عمیقی که با افراد خاص زندگی خود برقرار میکنیم، طوري که باعث میشود وقتی با آنها در تعامل هستیم، احساس نشاط و شعف کنیم و به هنگام استرس از اینکه آنها را در کنار خود داریم، احساس آرامش کنیم. برای مثال همسر، والدین و یا دوستی که در لحظات غم و خوشحالیمان حضورش را در کنارمان با تمام وجود میخواهیم.
روانشناسان، دلبستگی را چنین توصیف کرده اند: «ارتباط روانی پایدار میان دو انسان». به نظر بالبی پایه گذار نظریه ی دلبستگی، دلبستگی تا زندگی بزرگسالی ادامه مییابد و انسانها در هر سنی که باشند، شادترین زمان زندگیشان زمانی است که مطمئن هستند کسی را در کنار خود دارند که می توانند به او تکیه کنند و هنگام مشکلات از او کمک بگیرند.
مهمترین نمود دلبستگی: رابطه والد-فرزندی
اگر بخواهیم یکی از مهم ترین نمودهای دلبستگی را نام ببریم، رابطه والد- فرزندی است. نوزاد از دوران جنینی به مادرش گره میخورد و با او یکی میشود. از طریق او تغذیه و رشد میکند و در محفظ امن رحم برای وارد شدن به دنیا آماده میشود. گرچه با بریدن بندناف نوزاد به ظاهر از مادرش جدا میشود، اما آیا بریدن بند ناف به معنای گسیختن این وابستگی است؟ آیا برای تامین نیاز گرسنگی، خواب و تسکین نوزاد میتواند مستقل عمل کند؟
در واقع او تا مدت ها مادر را با خود یکی میداند. نیازهای خود را نیازهای او میبیند و در نتیجه نمیتواند لحظه ای تاخیر در تامین نیازهایش را تحمل کند. و از سویی دیگر رابطه ی نزدیک مادر و نوزاد که ما آن را دلبستگی مینامیم تجربه ی شگفت انگیزی است که اجازه میدهد مادر خودش را با نیازهای نوزادش کاملا هماهنگ سازد.
در واقع نوزاد بخشی از وجود مادر میشود. همان بخشی که به ظاهر با بریدن بند ناف از او جدا شده، اما رابطه ی عمیق تری تحت عنوان دلبستگی این گسستن را امکان ناپذیر ساخته است.
دلبستگی مادر و نوزاد یک رابطه ی خاص و بی تکرار است؛ احساسی که شما را مانند یک آهنربا به کودکتان میچسباند و زمانی که به عمیقترین حالتش میرسد موجب میشود که مادر کودک را به عنوان بخشی از خودش ببیند. این احساس به حدی قوی است که حداقل در ماههای اولیه مادران به هنگام بودن با کودکانشان احساس کامل بودن میکنند و در زمان جدایی گویی ناکاملاند. البته که کودکان تنها به مادرانشان دلبسته نمیشوند و این رابطه با پدر و دیگر مراقبان اولیه نیز قابل گسترش است. اما حداقل، در ماههای اولیه نمود این دلبستگی در رابطه مادر و فرزند آشکارتر است.
دلبستگی و امکان رشد هیجانی
مادر با شناخت هیجانات فرزندش و به بیان آوردنشان با بیانی کودکانه، امکان شناخت هیجانی را برای کودکش فراهم میسازد. کودک بی قرار گریه میکند و مادر پاسخگو و حساس به حال بی قرار او نگاه میکند و راوی هیجانات و نیازهای سربرآورده اش میشود:
گریه میکنی کوچولوی من، گرسنه ای مامان، خسته شدی، الان مامان بهت شیر میده بعدشم تو بغلش خوابت میکنه…
بارها این روایت کوتاه را شنیده ایم و بی توجه از کنارش رد شده ایم. پژوهشها نشان داده که از مهمترین تواناییهای مادران در رابطه فرزندپروری، توانایی شناخت هیجانات و نیازهای کودکانشان، برچسب زدن به آن احساس و به بیان آوردن آن است. در واقع شاهراه رشد هیجانی کودک، توانایی مادر در شناخت هیجانات اوست و به مرور در اثر تکرار این تعامل، کودک این توانایی را درونی ساخته و به هنگام بروز یک هیجان، به جای غرق شدن و دست و پا زدن در آن و تخلیه آن از طریق پرخاشگری و یا نادیده گرفتنش، هیجانش را میشناسد و میتواند آن را به زبان آورد و در نتیجه تنظیم شود.
بنابراین دلبستگی ظرفیتی معجزهآساست که برای مادران امکان هماهنگ شدن با نیازهای کودکانشان را فراهم میکند و برای کودک بی پناه و وابسته، پناهی برای بازیابی امنیت و تکیهگاهی برای کشف جهان سراسر شگفتی را فراهم میکند.
آیا دلبستگی رابطه ای است که تنها با ایمنی و احساسات مثبت مشخص میشود؟
برای توضیح پاسخ این سوال سراغ مثالی جالب و دوست داشتنی برویم. جوجه تیغی ها در زمستان برای گرم شدن به هم میچسبند، اما در عین گرم شدن، تیغهایشان در بدن یکدیگر فرو میرود. از سوی دیگر دور شدنشان ممکن است به مردن در اثر سرما بیانجامد. در نتیجه مدتی طول میکشد که بهترین فاصله را برای به دست آوردن بیشترین میزان گرما و کمترین میزان زخم پیدا کنند.
رابطه ی مادر و فرزند نیز که یکی از گرمترین روابط بشری است، به طور گریزناپذیری با زخمهایی همراه است و این زخمهاست که به خشم و ناکامی می انجامد. اما وجود احساسات به خودی خود مشکل زا نیست. در واقع دلبستگی به کودک امکان تجربه ی طیف وسیعی از هیجانات را میدهد اما هنر یک مادر به اندازه کافی خوب و امن در این است که برای کودک امکان تجربه این هیجانات در سطحی متناسب با ظرفیتش را فراهم سازد و زبان بی زبانی او باشد.
برای شناخت مسیر پر فراز و نشیب والد- فرزندی از شاهراه دلبستگی با مقالات ما همراه شوید.