کودکی پایه های بزرگسالی است ، انسانی در ابعاد کوچک ولی با همان روح، حساسیت ، شعور و آگاهی . دیدگان بسیاری از ما کمی است! قضاوتهایمان نیز چنین است. اندازه و مقدار بر رفتار، عکس العمل و قضاوت ما تاثیر بسیار دارد. بسیاری ، کودکان را دست کم می گیرند. چرا که آنان به لحاظ ظاهری کوچک و ناتوانند ولی روح فشرده ای در درون دارند که با بزرگ شدن جسم در درون آنان منبسط گشته، در سایه تربیت و پرورش صحیح به باروری می رسد.اسلام( بر خلاف دید رایج مردم زمان خویش 1424 پیش در یک جامعه بدوی و بسیار بعدتر از آن در عصر کنونی) از آنجا که بر کرامت انسان پا می فشرد و او را به جایگاه خلیفه الهی بر می کشد، کودک را هم ( که انسانی بالقوه است ) پاس می دارد و ارج می نهد، دل بر کودکان می سوزاند و عزیز می شمارد، با چشمانی نگران به پرورش آنان می نگرد تا کرامت انسانی در نطفه خفه نشده ، به حقارت نیالاید.برای آنکه ببینیم اسلام به کودک چگونه می نگرد، و در تربیت او به چه مسائلی اهمیت می دهد به جاست که برتصویر انسان در آینه اسلام نظری بیفکنیم. انسان در این نظام دارای دو ویژگی عمده است: خلاقیت و تفکر، در کنار آزادی و خودمختاری .” کوشش اسلام این است که نسل آزاد تربیت کند ، آزاد از همه حیث، آزاد از بند هوا و هوس ، آزاد از تسلط خشم ، آزاد از گرایش جاه طلبی و قدرت و ثروت، آزاد از تسلط دیگران، آزاد آزاده تا راه خویشتن را همواره آزادانه انتخاب کند”.(1)
اسلام با کلمه طیبه “لا اله الا الله ” انسان را از یوغ اسارت تمام اصنام و خدایان باطل می رهاند و به کنف حمایت و بندگی پروردگاری یگانه در می آورد که این پرستش نه چون آن دیگران، ضامن اعتلاء ، کرامت و انسانیت اوست.اسلام در قرآن به تشریح انسان نمونه پرداخته است، نمونه های عملی آن( رسول اکرم، فاطمه الزهرا و امامان معصوم ) را در برابر دیدگان مشتاق وارواح جستجوگر قرار داده و به وسیله همین الگوهای عملی نحوه تربیت و پرورش کودک تا رسیدن به آن انسان ایده آل را تبیین نموده است. آنچه انسان را از دیگر جانوران ممتاز می کند چنانکه پیشتر گفته شد آزادی ، تعقل و خلاقیت است . طبق نظر بزرگان اسلام اگر آزادی از کودک گرفته شود بزرگترین ستم به او روا شده است چرا که با این روش انسانیت او در معرض خطر قرار گرفته است، “آزادی در کودکی متضمن حقیقت جویی در بزرگسالی است”(2)
” به بچه فرصت اظهار نظر بدهید! بگذارید یک حرف پرت بزند؛ بگذارید یک استدلال غلط بکند، یک نتیجه غلط هم بگیرد، و حتی تا آنجا که خسارت شکننده ندارد دنبال این نتیجه غلط برود و خودش یک تجربه بدست بیاورد.(3)
این رفتار پاس داشتن فطرت انسانی است چرا که ” خداوند از قدرت و مشیت آزاد خود بهره مخصوصی به انسان عطا کرده است.(4)
مطمئناً آزادی مهار گسسته، بی لگام و بی برنامه ، مد نظر نظام تربیتی کودک در اسلام نیست. با تاکید فراوان اسلام به تعقل و تفکر می توان به آزادی کودک سمت و سوی مطلوب بخشید و آنرا بستری برای برکات فراوان قرار داد. برهمگان آشکار است که تا چه پایه بر تعقل و تفکر در کلام خداوند و در سخنان اهل بیت تاکید رفته است. آیه های فراوانی از قرآن کریم هستند که با “افلا تعقلون” و “افلا تدبرون” خاتمه می یابند، امام موسی بن جعفر” عقل را حجت پنهان خداوند برانسان(5) می نامند. و ائمه اطهار در سایه تعالیم اسلامی و قرآن پرورش عقلی و فکری کودکان را از راه تشویق آنان به علم آموزی توصیه نموده اند.” حضرت مجتبی روزی فرزندان خود و فرزندان برادر خود را دعوت کرد و به آنان فرمود: همه شما کودکان اجتماع امروز هستید وامید می رود که بزرگان اجتماع فردا باشید، دانش بیاموزید و در کسب علم کوشش کنید.”اسلام با تاکید بر آزادی، تعقل و تفکر که پرورش عقلی و شخصیتی کودک را تامین می کند ، از پرورش روحی کودک نه تنها غافل نمانده، بلکه بر آن تاکید فراوان نموده است .استفاده از محبت از موثرترین و کارآمدترین شیوه های تربیتی است… حضرت علی می فرمایند: هر که فرزند خود را ببوسد برای او پاداش و حسنه خواهد بود و هر که فرزند خود را شاد کند، خداوند در روز قیامت او را شاد خواهد کرد.”پیامبر اکرم فرموده اند: به کودکان و نوباوگان محبت نمایید و رحمت خود را شامل حال آنها گردانید. “این تاکید ائمه بزرگوار اسلام از آن روست که “احساسات کودک قبل از عقل او ظهور می کند و بهره برداری از سرمایه های عاطفی طفل زودتر از دفاتر ذخایر عقلی او شروع می شود … بچه در موقعی که هنوز مسائل علمی واستدلالی را درک نمی کند مطالب عاطفی را می فهمد، خشونت و تندی، ملایمت و نرمی، نوازش و مهربانی ، احترام یا بی اعتنایی و … همه در کودک موثر است. “
” اهمیت کودک در آیین مبین اسلام، و به دنبال آن در کلام معصومین علیهم السلام، آنچنان گسترده و جامع الاطراف است که در مقال کوتاه و حوصله خواننده نمی گنجد. به زعم نگارنده آزادی، تعقل ، تفکر و محبت از اهم پایه های شخصیت کودک است که اسلام به حق بر آنان صحه نهاده و در 1400 سال پیش، که عصر جهالت و تاریکی در میان جامعه بدوی عرب صحراگرد بود از حقوق کودک، احترام به شخصیت و همت گماردن برتربیتش سخن گفته است.چنانکه رسول مکرم اسلام سلام الله علیه می فرمایند: اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم. فرزندان خود را گرامی شمارید و نیکو تربیتشان کنید.به جاست والدین عزیز این سخن مولا امیرالمومنین را همواره مد نظر داشته باشند.امام علی (ع) می فرمایند: من از خداوند طلب فرزندان زیبا چهره و نیکو قامت ننموده ام، بلکه از پروردگار خواسته ام تا فرزندانم مطیع او باشند و از او بترسند تا اینکه وقتی با این صفات به آنها نظر افکنم، مایه چشم روشنی من باشند.(8)
تقدیم به پیشگاه بوستان دل انگیزی که آفتابش علی، زمینش فاطمه و غنچه های شکفته اش، حسن و حسین و زینب و ام کلثوم اند.
پی نوشتها:
1- آیت الله شهید دکتر سید محمد بهشتی نقش آزادی در تربیت کودکان انتشارات تبعه 1380 ، ص 20
2- همان ، ص 21.
3- همان ، ص 23.
4- گفتار فلسفی، کودک از نظر وراثت و تربیت ج1، ص 208.
5- کافی ، ج 1، ص 16.
6- سید حسین اسحاقی ، سلوک علوی( راهبردهای امام علی در تربیت فرزندان) انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی 1381- ص 76 .
7- گفتار فلسفی، کودک از نظر وراثت و تربیت ، ج1، ص 226 و 7.
8- بحار الانوار، ج 104، ص 98.
منبع:تبیان
