راه کارهای مناسب تعلیم و تربیت کودکان
سخن را با حکایتی از زندگی سقراط ، آغاز می کنیم . می گویند پیش از آنکه سقراط را محاکمه کنند ، از وی پرسیدند : بزرگترین آرزویی که داری چیست ؟ سقراط پاسخ داد : بزرگترین آرزوی من این است که به بالاترین مکان آتن بروم و با صدای بلند به مردم بگویم : ” ای دوستان ، چرا با حرص و ولع ، بهترین و عزیزترین سالهای زندگی خود را به جمع آوری ثروت می گذرانید ، درحالیکه آنگونه که باید و شاید در تعلیم و تربیت کودکان ، یعنی وارثان ثروت خود همت نمی کنید ؟ “تربیت فرزند ، مقوله ای است که از دیرباز از دغدغه های مهم بشر و مورد توجه انسانهای بزرگ بوده است . خداوند در قرآن کریم درباره تربیت انسان ، بسیار سخن گفته و به بیان راهکارهای مناسب آن پرداخته است . تربیت فرزند از مهمترین وظایفی است که در درجه اول بر عهده پدر و مادر و سپس معلمان و دیگر مربیان نهاده شده است .
بدون تردید ، سازندگی و تحول مثبت در هر جامعه ای از تربیت کودکان آغاز می شود . اگر فرزندانی ناصالح پا به عرصه اجتماع بگذارند ، رفتار سوء آنان ، خواه ناخواه در جامعه آثار و تبعات منفی به بار می آورد . بسیاری از رفتارهای نابهنجار یا ناشی از تربیت نادرست و یا غفلت و سهل انگاری پدر و مادر درمورد فرزندان است . خانواده به عنوان رکن اساسی تربیت ، نقش بسیار مهمی در پرورش کودکان ایفا می کند . این امر بویژه در اولین سالهای زندگی که کودک تجربه های خود را آغاز می کند ، از اهمیت زیادی برخوردار است . اما تربیت چیست و چه فرایندی را طی می کند ؟
کارشناسان علوم رفتاری می گویند تربیت به معنای شکوفا سازی استعدادها و به فعلیت رساندن ظرفیتهای وجودی است . پدر و مادر به عنوان نخستین کسانی که با تربیت فرزند سر و کار دارند ، باید براساس نیازهای درونی و فطری او برنامه ریزی کنند و فرایند تربیت را به اجرا بگذارند . موقعیت شناسی در تربیت ، امری بسیار مهم و ضروری است . به همین دلیل ، روان شناسان توصیه می کنند که از شتابزدگی در تربیت کودکان و یا تعلل و سستی در آن بپرهیزید .
راه کارهای مناسب تعلیم و تربیت کودکان
چرا که اغلب آسیبهای رفتاری ، ناشی از شتابزدگی در امر تربیت و یا سهل انگاری در آن است . شایستگی های آدمی مانند گوهری در صدف پنهان است . اگر صدف را پیش از وقت بشکنید ، گوهری ناقص خواهید یافت . رشد و پرورش کودکان نیز دارای نظامی طبیعی است و باید این مسیر را طی کند . نمی توان فرایند پرورش کودک را کوتاه کرد و به آن سرعت بخشید و یا قسمتی از آن را نادیده گرفت . این برخلاف سیر طبیعی پرورش و تربیت است . کوشش برای یافتن میان بر در مسیر تربیت ، تأثیرات ناهنجار و مخربی را به دنبال خواهد داشت .
شایستگی های آدمی مانند گوهری در صدف پنهان است . اگر صدف را پیش از وقت بشکنید ، گوهری ناقص خواهید یافت .
کودکان از نخستین سالهای حیات ، همه چیز را جذّاب و دلفریب می یابند و خوشی و شادمانی چون رودخانه ای خروشان در وجودشان جاری است . آنها با اندک بهانه ای می خندند و بسیار تأثیر پذیرند . کودکان جستجوگر و شیفته دانستن هستند . آنها از اندیشه و احساسات والدین نسبت به خود ، آگاه می شوند و تحت تاثیر آن قرار می گیرند . بر این اساس ، اظهار نظرها و القائات مثبت و یا منفی والدین و سایر اطرافیان نسبت به کودکان ، در ذهنشان ثبت می شود . لذا هر اندازه اظهار نظرهای مثبت ، بیشتر باشد ، راه برای بروز و تجلی استعدادها و قابلیتهای فرزندان هموارتر می شود. رشد مطلوب و سالم فرزندان ، مرهون ارتباط مؤثر و سازنده والدین با آنهاست . آگاهی و شناخت کافی از اصول روانشناختی ارتباط با فرزندان ، ما را در پرورش شخصیت سالم آنها یاری می کند . از مواردی که می تواند راه را برای تأثیرگذاری والدین هموار کند ، نگرش مثبت آنها نسبت به فرزندان است . بدین معنا که باید به فرزند به عنوان یک هدیه و امانت الهی نگریست و بدون توجه به مشکلات و ناهنجاریهای رفتاری ، وی را به عنوان انسانی که دارای توانائیهای بالقوه فراوان است ، پذیرفت . با این نگرش می توان به او امکان داد تا واقعیت خود را نشان دهد و احساسات خویش را ابراز کند . درحقیقت نگرش مثبت به فرزند ، زمینه عشق و محبت هدفمند به او را فراهم می کند . خانواده باید کانون محبت ، توجه و احترام باشد تا کودک بر اثر محبتی که از پدر و مادر می بیند ، آنها را الگو قرار دهد .
راه کارهای مناسب تعلیم و تربیت کودکان
پیامبر اسلام (ص) حتی نگاه محبت آمیز پدر به صورت فرزند را عبادت می شمرد .
در فرهنگ اسلامی به موضوع محبت به فرزندان بسیار توجه و تأکید شده است . چرا که فرزند نعمت و رحمتی از جانب خداوند مهربان و حکیم است . پیامبر اسلام (ص) حتی نگاه محبت آمیز پدر به صورت فرزند را عبادت می شمرد . این مسئله ، حاکی از اهمیت مسئولیت والدین در برابر فرزندان است . در انجام این وظیفه ، راهکار محبت ورزیدن و دوستی با فرزندان ، حرف اول را می زند . امام صادق (ع) در سخنی بر اهمیت این مسئله تاکید کرده و می فرماید :
« خداوند بنده ای که فرزند خود را بسیار دوست بدارد ، مورد رحمت خویش قرار می دهد .»
یکی از راههای ابراز محبت به فرزند ، همدلی کردن با اوست . همدلی غیر از همدردی است . همدردی ، نگرانی و تأسف و ترحمی است که فردی نسبت به دیگری از خود نشان می دهد . درحالیکه همدلی ، تلاش برای درک احساسات و به نوعی مشارکت در احساس درونی دیگری است . همدلی والدین با فرزند ، مستلزم آن است که فرزند بداند والدین او را درک کرده اند . هنگامی که فرزند احساس کند والدین او را درک می کنند ، به احتمال زیاد از توصیه های آنها پیروی می کند . بدیهی است در صورتی که برای بیان نیازها و نگرانی های عاطفی ، به فرزند فرصت داده شود ، او نیز به والدین خود اعتماد می کند .
منبع : صدا ی جمهوری اسلامی
تنظیم : کهتری
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
