عوامل مؤثر بر رشد و تكامل: انعطاف و آسيب پذيري
آسيب پذيري اصطلاحي است كه كارشناسان براي مشخص كردن ميزان انعطاف پذيري كودك به كار مي برند. بهتر است آن را بر اساس محيطي تعريف كنيم كه حمايت كافي براي رشد مطلوب از كودك به عمل مي آورد. كودك انعطاف پذير كودكي است كه محدوده وسيعي از محيطهاي مختلف براي رشد مطلوب او مناسب و حمايتگر خواهند بود. به عبارت خيلي ساده، كودك انعطاف پذير كودكي است كه ناملايمات مختصر موجب وقفه رشد مطلوب او نخواهد شد. از طرف ديگر كودك آسيب پذير كودكي است كه محيطهاي بالقوه حمايت گر براي او، داراي محدوده اي باريك است. تنها محركترين، پاسخ دهنده ترين و منطبقترين محيطها، حمايت گر چنين كودكي خواهد بود. به عبارت خيلي ساده، تقريبا همه چيز بايد بر وفق مراد باشد و براي او خوب پيش برود تا احساس آسايش كند و بتواند به فعاليت هاي مناسب خود بپردازد. وقتي محيط چنين كودكي خارج از محدوده مناسب قرار گيرد، احتمال ضعيف بودن نتيجه بسيار افزايش مي يابد.
برخي از اطفال، از همان بدو تولد آسيب پذيريهاي خاصي دارند. به عنوان مثال، اطفال داراي وزن كم در زمان تولد، اطفال دچار سوء تغذيه در دوران جنيني يا اطفال عصبي مزاج، فقط در محيطهاي بسيار حمايت گر شكوفا مي شوند. به نظر مي رسد پسرها آسيب پذير تر از دخترها باشند، زيرا از فشار، بيشتر رنج مي برند.
به همين ترتيب ممكن است كودكاني از همان بدو تولد انعطاف پذيري بيشتري داشته باشند. نتايج يك مطالعه نشان مي دهد كودكاني كه در محيط فقير (از نظر محركهاي محيطي) پرورش يافته ولي سرانجام خوبي پيدا كرده اند احتمالا اطفالي با خلق و خوي ملايم و احتمالا فرزند اول بوده اند. بنابراين شايد خلق و خوي مطبوع يكي از خصوصيات ذاتي باشد كه انعطاف پذيري كودك شما را افزايش مي دهد. از بين ساير عوامل محافظت كننده مي توان امنيت عاطفي، تحمل بالا در مقابل ناكاميها و توانايي بهبود سريع بعد از اختلالات را نام برد.
عوامل مؤثر بر رشد و تكامل: انعطاف و آسيب پذيري
چگونه مي توانيد به كودك خود كمك كنيد؟
يك نگرش فهيمانه از سوي والديني با محبت، در تمام شرايط به كودك كمك مي كند.
درك آسيب پذيري كودكتان بايد سبب شود در مورد رشد و تكامل او به نحوي مصمم فكر كنيد، زيرا حتي يك كودك آسيب پذير هم در صورتي كه محيط رشد او بهتر شود به خوبي رشد خواهد كرد. هميشه جا براي بهتر كردن شرايط وجود دارد و اين كار همواره در حوزه توانايي شما قرار مي گيرد.
مطلب ديگري كه به همين اندازه حائز اهميت است، اين است كه كيفيتهاي محيطي كه براي رشد و تكامل مطلوب كودك شما حياتي هستند همراه با بزرگتر شدن كودك تغيير مي كنند. به نظر مي رسد در مدت زمان بين شش تا هجده ماهگي، پاسخ دهي و تعامل صميمانه با والدين به طور اخص اهميت اساسي دارد و بين يك تا چهار سالگي، غنا بخشيدن به تحريكات ذهني و عقلي با استفاده از اسباب بازيها، بازيها، داستانها، آوازها و توجه والدين نقش اساسي پيدا مي كنند. در سنين بالاتر فرصت تمرين مهارتهاي اجتماعي با همسالان، شركت كردن در بازيها، استفاده مشترك از اسباب بازيها و دوست پيدا كردن اهميت پيدا مي كند.
عوامل مؤثر بر رشد و تكامل: انعطاف و آسيب پذيري
آنچه كه بيش از هر چيز بايد مورد توجه والدين قرار بگيرد اين است كه كودك غير آسيب پذير، كودك انعطاف پذير و كودكي كه به نظر مي رسد بعدها قادر خواهد بود بدون اينكه دچار مشكلات رفتاري جدي شود و به بهترين شكل ممكن با فشارهاي رواني زندگي مقابله كند، كودكي است كه يك امتياز بسيار بزرگ در زندگي داشته باشد و آن اينكه چنين كودكي تقريبا هميشه حداقل يك رابطه محكم و مطمئن با يكي از والدين يا فرد ديگري كه از او مراقبت مي كند، داشته است. كودكاني كه از چنين امتيازي برخوردار بوده اند در ايجاد ارتباط با همسالان خود موفقترند، رويكرد بهتري به حل مشكلات دارند (حتي در سن طفوليت) و بهتر از عهده فشارهاي رواني زندگي مثل طلاق والدين يا مرگ يكي از اعضاي خانواده بر مي آيند.
به نظر مي رسد اين امنيت عاطفي زودرس، كودك را در مقابل مسائل و مشكلات زندگي عادي بيمه مي كند. از اين نظر امنيت عاطفي يكي از بهترين ابزارهايي است كه مي توان براي كنار آمدن با زندگي در اختيار كودكان گذاشت. يكي از نكات اساسي كه والدين بايد به ياد داشته باشند اين است كه اگر بخواهيم كودك بتواند بدون نشان دادن مشكلات رفتاري جدي، فشارهاي رواني زود گذر را تحمل كند، بايد نوعي دلبستگي نزديك داشته باشد. ولي لزومي ندارد اين همان نخستين دلبستگي او در طفوليت باشد. اين دلبستگي ممكن است بعد از يك سالگي با فرد ديگري غير از پدر و مادر شكل بگيرد. اين يكي از دلايلي است كه چرا پرستاران بچه، ناپدري يا نامادري، پدر و مادربزرگ، خاله ها، دايي ها، عموها و حتي خواهران و برادران بسيار بزرگتر، مي توانند نقش بسيار مهمي در بار آوردن كودكان ايمن و دلشاد داشته باشند.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
