شيوه هاي آموزش و پرورش كودكان تيزهوش
تسريع سازي، غني سازي، جهش تحصيلي، نوآوري، پيشرفت پيوسته، كودكان استثنايي
طرح و برنامه آموزشی کودکان تیزهوش، باید مستقیما براساس نیازها، علایق، توانایی‌ها، درجه تحصیل و قدرت آفرینندگی آنان انجام پذیرد. شاگردان تیزهوش، به محیطی احتیاج دارند که در آن بتوانند کارهای مورد علاقه خود را دنبال کنند، مطالعه نمایند و کتاب‌هایی را که در سطح آنان است، آزادانه انتخاب کنند.
طرح و برنامه آموزشی کودکان تیزهوش، باید مستقیما براساس نیازها، علایق، توانایی‌ها، درجه تحصیل و قدرت آفرینندگی آنان انجام پذیرد. شاگردان تیزهوش، به محیطی احتیاج دارند که در آن بتوانند کارهای مورد علاقه خود را دنبال کنند، مطالعه نمایند و کتاب‌هایی را که در سطح آنان است، آزادانه انتخاب کنند.
علایق، دانش و توانایی تیزهوشان، بسیار گسترده‌تر و بالاتر از دیگر دانش‌آموزان است. بنابراین برنامه‌های آموزشی برای آنان باید براساس شناخت توانایی‌ها، ذوق‌ها، علایق و احتیاجات فکری، روانی و عاطفی این قبیل افراد که بسیار نامتجانس و پیشرفته‌اند، قرار داده شود. طرح آموزشی برای این دانش‌آموزان باید محیطی فراهم آورد تا بتوانند توانایی‌های خود را به‌کار گیرند و از آن لذت ببرند. برنامه مناسب برای تیزهوشان باید از اعمال مقررات یکنواخت برای همه، فشار انتخاب حرفه‌ای که اقتصادی است، فشار محدود کردن خواسته‌ها و نیازها و فشار همرنگ شدن با دیگران عاری باشد. در جوامع مختلف با توجه به امکانات، روش‌های خاصی اتخاذ و تجربه گردیده است که در زیر به آنها اشاره‌ای می‌شود:
یک. تسریع در برنامه‌های آموزشی
روش تسریع، یعنی مجاز دانستن دانش‌آموزان سرآمد به گذراندن دوره‌های تحصیلی با سرعت بیشتر كه یك هدف آموزشی برای كودكان سرآمد به حساب می‌آید. تسریع، خود به چند روش فرعی تقسیم می‌شود:[1]
الف: شروع پیش از موقع مدرسه یا پیش‌افتادگی تحصیلی: پذیرفتن دانش‌آموزان تیزهوش برای آمادگی یا كلاس اول براساس سن عقلی و نه سن تقویمی آنان.[2] البته به غیر از انجام آزمایش‌های هوشی، بررسی بدنی و عاطفی و بلوغ اجتماعی لازم برای پذیرش زودرس كودك در كلاس اول دبستان كاملا ضروری می‌باشد.[3]
ب: جهش تحصیلی: قدیمی‌ترین روش در آموزش و پرورش دانش‌آموزان تیزهوش است.[4] در این روش، دانش‌آموز برخی از پایه‌های تحصیلی را صرفا با گذراندن امتحانات آن پایه و با كسب نمرات قابل قبول می‌گذراند.
ج: پیشرفت پیوسته و مستمر فردی: بدین معنی كه در یك سال محتوای دروس دو كلاس و یا بیشتر را بخواند.[5] این روش در واقع یك نوع جهش تحصیلی است كه با ایجاد تغییرات و اصلاحاتی در این روش و برای اجتناب از بعضی نتایج احتمالی نامطلوب آن ارائه شده است. در این روش، دانش‌آموز تیزهوش توسط معلم راهنمایی و تشویق می‌گردد كه مطابق توانایی ذهنی و استعداد خودش بدون در نظر گرفتن سطح درسی عمومی كلاس پیشرفت نماید.[6]
شيوه هاي آموزش و پرورش كودكان تيزهوش
د: جایگزینی پیشرفته: در این روش، دانش‌آموز واحدهای دانشگاهی را هنگامی كه در دبیرستان درس می‌خواند، می‌گذراند و به این ترتیب برنامه دانشكده را زودتر تمام می‌كند.
تمام این روش‌ها برای كوتاه كردن زمانی است كه دانش‌آموز تیزهوش باید در مدرسه بگذراند. همچنین هم‌گروه شدن كلاسی با دانش‌آموزانی كه از لحاظ سن عقلی با تیزهوش مساوی‌اند و در آن، كودك سرآمد همواره نفر اول نیست، كودك را با “مفهوم از خود”ی واقع‌گرایانه آشنا كرده و به آنها تحمل كسانی را كه توانایی‌هایشان از آنان بسیار برتر نیست را می‌آموزد. بنابراین، شواهد آشكارا از تسریع‌سازی، به‌خصوص در مورد دانش‌آموزان بسیار سرآمد حمایت می‌نماید.[7] در عین حال، تسریع بیش از حد علاوه بر ایجاد مشكلات عاطفی و عدم توافق فكری به خاطر اختلاف سن اشتغال، این گروه را نیز پس از فراغت از تحصیل با مشكل مواجه می‌سازد.[8]
دو. غنی كردن برنامه‌های آموزشی
غنی كردن برنامه یعنی، افزودن فعالیت‌هایی كه باعث رشد مهارت‌های ذهنی با خلاقیت ویژه‌ای در دانش‌آموز تیزهوش می‌شود. این بدین معنی است كه برنامه جاری انعطاف بیشتری می‌یابد و طرح درس براساس نیازها، توانایی‌ها و خواسته‌های دانش‌آموز بنا می‌شود. این روش در صورتی كه به تیزهوش اجازه طی كردن سریع كلاس‌ها داده نشود، اجرا می‌شود و به‌خصوص برای تیزهوشانی كه در كلاسهای ابتدایی هستند، بسیار مطلوب و عادلانه است. شاید بیشترین روشی كه برای دانش‌آموزان تیزهوش در سطح جهان به‌كار گرفته شده است، همانا به صورت غنی‌سازی برنامه‌های عادی مدارس باشد. غنی‌تر كردن برنامه از راههای گوناگون ممكن است صورت گیرد:
· ارائه دادن مطالب اضافی و مفید در باب موضوع به‌خصوصی كه مورد علاقه دانش‌آموزان است.
· گروه‌بندی دانش‌آموزان در كلاس، به طوری که معدودی از دانش‌آموزان تیزهوش با هم قرار گیرند و بتوانند متناسب با توانایی‌ها و علایق خود، مسائلی برای حل كردن، پژوهش یا فكر كردن انتخاب نمایند.
· به‌وجود آوردن امكان یادگیری‌های اضافی مانند یادگیری یك یا چند زبان دیگر.
· فراهم كردن امكانات و فرصت كافی برای تجربه كردن و كسب مهارت و دانش در قلمرو تئاتر، عكاسی، كارهای ابتكاری و آفرینندگی.
· به‌كار گرفتن رسانه‌های مختلف به عنوان ابزار آموزشی.[9]
شيوه هاي آموزش و پرورش كودكان تيزهوش
سه. برنامه آموزشی ویژه برای گروه دانش‌آموزان تیزهوش(آموزش جداگانه)
· برنامه نیمه‌وقت یا آموزش خاص در مدرسه
· كلاسهای خاص در مدارس عادی
· مدارس ویژه دانش‌آموزان تیزهوش.[10]
بسیاری از متخصصین آموزش و پرورش عقیده دارند، آموزش ویژه و متمركز تیزهوشانی كه دارای توانایی‌های مشابه هستند نسبت به سایر روش‌ها، مناسب‌تر و مقرون به صرفه‌تر است. در عین حال، شرط موفقیت آن سود جستن از برنامه‌ای غنی و مناسب و همچنین بهره‌گیری از معلمان ورزیده می‌باشد.[11]
پیچیده‌سازی محتوایی
پیچیده‌سازی محتوایی، دانش‌آموزان سرآمد را برمی‌انگیزاند تا سطوح بالاتری از تفكر را كه دانش‌آموزان معمولی و همسن، فهم آن را مشكل و یا غیرممكن می‌یابند، درك كنند. هدف اصلی این است كه دانش‌آموزان را تشویق كنیم تا مطالب انتزاعی مهم، قوانین علمی و یا اصول كلی را كه در موقعیت‌های زیادی كاربرد دارند، دریابند.
نوآوری محتوایی
منظور از نوآوری محتوایی، ارائه مطالبی است كه معمولا به علت محدودیت‌های زمانی و یا ماهیت انتزاعی دروس در برنامه‌های كلی مدارس عمومی جایی ندارند. هدف این است كه به دانش‌آموزان سرآمد كمك شود تا بر ایده‌های مهم تسلط یابند. دانش‌آموزان سرآمد قادرند ارتباطات موجود در بین حیطه‌های درسی را كشف كنند. این به معنای آن است كه معلم می‌تواند یك یا دو مثال از نوع ماهیت انتزاعی را ارائه دهد و سپس دانش‌آموز را وادارد تا چیزهای دیگری بر آن اساس پیشنهاد كند.[12]
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
