آيا ممكن است كودك پيش دبستاني من تاخير در رشد داشته باشد؟
ممكن است كودك پيش دبستاني من مشكل رشد داشته باشد ؟
وقتي رشد كودك خود را مشاهده و پيشرفت وي را در مراحل زندگي مجسم ميكنيد، طبيعي است نگران باشيد كه آيا رشد وي در مسير درستش قرار دارد يا نه («تا الان بايد ضميرها رو ياد ميگرفت، نه ؟» يا «خواهرش تو اين سن خودش لباسشو ميپوشيد? اين چرا نميتونه؟»). ولي احتمالا رشد او با توجه به برنامهي زماني خاص خودش خوب پيش ميرود.
در اغلب موارد بچهها مراحل مختلف رشد را به موقع و در زمان مورد انتظار پشتسر ميگذارند، مراحلي كه با كارهايي از قبيل توالت رفتن و راندن سهچرخه مشخص ميشوند? و اگرنه خيلي زود به برنامه ميرسند. از سوي ديگر? ردگيري هرچه زودتر مشكلات احتمالي بهتر از اين است كه دير متوجه شويم كودك پيشدبستانيمان با تاخير واقعي در رشد مواجه است.
«تاخير در رشد» به چه معناست ؟
پزشكان اين عبارت را زماني به كار ميبرند كه كودكي نتواند در محدودهي زماني نرمال به مرحلهي خاصي از رشد دست يابد. اين تاخير ميتواند در يك يا چند زمينه باشد : مهارتهاي حركتي ضعيف يا درشت (مثل پريدن و چيدن بلوكها)؛ مهارتهاي ارتباطي و زباني (دو نوع «پذيرشي» مثل درك مطلب? و «بياني» مثل حرفزدن)؛ مهارتهاي كمك به خود (مثل توالت رفتن و لباس پوشيدن)؛ و مهارتهاي اجتماعي (مثل برقراري ارتباط چشمي و بازي كردن با ديگران).
به گفتهي كلير لرنر? متخصص رشد كودك در موسسهي ملي غيرانتفاعي صفرتاسه كه مشوق رشد سالم كودكان
است :
آيا ممكن است كودك پيش دبستاني من تاخير در رشد داشته باشد؟
«بايد به خاطر داشته باشيم عليرغم پيشرفت نوعيِ رشد در سيري معمولي و صعودي، كودكان با سرعتهاي متفاوت و به طرق مختلف رشد ميكنند»
پس مثلا يك كودك 25 ماهه ممكن است مهارتهاي حركتي بسيار پيشرفتهاي داشته باشد چون عاشق گشت و گذار و ارتباط برقرار كردن از طريق حركت بوده و علاقهي چنداني به مداد نداشته؛ درحالي كه كودكي ديگر در همان سن خوب نقاشي كند ولي در مهارتهاي حركتي توانايي كمتري داشته باشد. لرنر توضيح ميدهد كه «آنچه اهميت دارد رشد رو به جلوي كودك در همهي زمينههاست.»
احتمال اين كه كودك پيشدبستاني من تاخير در رشد داشته باشد چقدر است ؟
بر طبق گفتهي آكادمي پزشكان اطفال آمريكا (AAP)? پزشكان دريافتهاند كه حدود 9 درصد از بيماران زير 36ماهِ آنها احتمالا با يك مشكل رشدي مواجه هستند مثل مشكل در يادگيري? برقراري ارتباط? بازي كردن? يا انجام فعاليتهاي فيزيكي يا مهارتهاي عملي.
حدود 18 درصد از كودكان (از سن تولد تا 18 سالگي) ناتوانيهايي همچون اختلالات زباني و حرفزدن? عقبافتادگي ذهني? ناتوانيدر يادگيري? و مشكلات احساسي و رفتاري را تجربه ميكنند. برخي از اين ناتوانيها با رفتن كودك به مدرسه برطرف خواهند شد در حالي كه ساير نقايص تا كلاس دوم يا بعد از آن قابل تشخيص نيستند. كمتر از 3 درصد از اين كودكان ناتوانيهاي گسترده و شديد دارند? ناتوانيهايي چون عقبافتادگيذهني? اوتيسم? اختلالات مغزي يا مشكلات شديد ديداري يا شنيداري.
ممكن است دچار چه نوع مشكلاتي بشوم ؟
اغلب والدين نسبت به سني كه كودكشان مهارتهاي حركتي همچون راه رفتن و از پلهبالارفتن را بدست ميآورد، و به اينكه اين موفقيت در رشد «زود» يا «دير» حاصل شده، حساسيت زيادي نشان ميدهند. ولي ممكن است شما روي مهارتهاي حركتي ظريف كودكتان حساس باشيد? مثلا به توان يا عدم توانايي آنها در رسم يك دايره يا شستن دندانهايشان.
آيا ممكن است كودك پيش دبستاني من تاخير در رشد داشته باشد؟
در عرصهي زبان ممكن است متوجه شويد كه كودكتان با زبان پذيرشي (درك معناي كلمات و جملهها) و يا زبان بياني (بيان افكار در قالب كلمات و جملهها) مشكل دارد.
آشنايي با محدودهي زماني معمول براي رشد مهارتهاي فيزيكي و شناختي بسيار مفيد است? و شما ميتوانيد به عنوان يك راهنماي مسير روي آن حساب كنيد. بدين طريق خواهيد دانست كه اغلب كودكان پيشدبستان مثلا تا 30 ماهگي قادر به شستن و خشككردن دستهاي خود هستند و در 36 ماهگي ميتوانند از 3 تا 4 كلمه در جمله استفاده كنند. خواهيد ديد كه تا 33 ماهگي اغلب آنها ميتوانند رنگها را نام ببرند و تا 26 سالگي خواهند توانست 6 بلوك را روي هم سوار كنند.
به ياد داشته باشيد كه اگر كودك شما نابهنگام بهدنيا آمده باشد? ممكن است براي رسيدن به مراحل متعدد رشد به زمان بيشتري نسبت به ديگر كودكان نياز داشته باشد.اغلب پزشكان رشد بچهاي را كه زودتر از موعد به دنيا آمده است با توجه به تاريخي كه بايد در آن بهدنيا ميآمد (تاريخ مقرر تولدش نه تاريخ حقيقي تولد) ميسنجند و مهارتهاي وي را تا دومين و سومين سال زندگيش بالا ارزيابي ميكنند.
اگر كودك من تاخير در رشد داشته باشد? دليل آن چه ميتواند باشد ؟
برخي اوقات تاخير در رشد علت پزشكي دارد مثل پيچيدگيهاي زايمان زودرس يا وضعيتي ژنتيكي مثل سندرم داون. يا اين تاخير ميتواند محصول يك بيماري شديد يا تصادفي جدي باشد.
تاخير زباني و كلامي ممكن است ناشي از اختلال شنيداري يا مشكلي در حنجره? گلو يا حفرههاي دهان يا بيني باشد. مشكلات مربوط به « برقراري ارتباط» ممكن است در اثر مشكل سيستم مركزي اعصاب ايجاد شده باشند.
با اين وجود به گفتهي هنري شاپيرو پزشك متخصص رشد اطفال در بيمارستان كودكان سنت پترزبرگ در فلوريدا? اغلب اوقات هيچ دليل پزشكي براي توضيحِ تاخير در رشد نميتوان ارائه داد.
آيا ممكن است كودك پيش دبستاني من تاخير در رشد داشته باشد؟
چه موقع بايد به دكتر مراجعه كنم ؟
از حس خود كمك بگيريد. شما بهتر از همه كودك خود را ميشناسيد پس ميتوانيد مشكلات- يا مشكلات بالقوه او را خيلي زود پيدا كنيد. به توصيهي لرنر اگر پرسش يا نگراني داشته باشيد به دنبال پاسخ آن بگرديد? حتي اگر تنها براي اطمينان بيشتر باشد.
يادداشت برداري از ملاحظاتتان پيش از قرار ملاقات با پزشك مفيد است. آيا چيز بهخصوصي در راه رفتن يا حرفزدن كودكتان ميبينيد كه شما را ناراحت ميكند ؟ آيا به نظر ميرسد مرحلهاي از رشد را كه بايد زودترها از آن ميگذشت جا انداخته است ؟ آيا نشانهاي خاص از تاخيري فيزيكي يا تاخير در زبانآموزي و ارتباطات مشاهده ميكنيد ؟
آيا دكتر كودك من به تاخيرهاي رشد توجه خواهد كرد ؟
بله? همينطور است.AAP پيشنهاد ميكند كه نوزادان و كودكان به صورت غير رسمي در حين ويزيتهاي معمول از نظر تاخير در رشد مورد معاينه قرار گيرند? و در سنين 9 ? 18 و 30 ماهگي نيز با استفاده از معاينات دورهاي رسما مورد معاينهي رشد قرار گيرند. (اگر نميخواهيد معاينات 30 ماهگي را انجام دهيد? ميتوان معاينه 24 ماهگي را جايگزين آن نمود؛ زيرا كه برخي برنامههاي كنترل سلامت معاينات 30 ماهگي را دربر نميگيرند.)
آيا ممكن است كودك پيش دبستاني من تاخير در رشد داشته باشد؟
دكتر موظف است از شما در مورد هر گونه نگراني احتماليتان سوال كند و با استفاده از آزمونهاي ارزيابي رشد استاندارد? به دنبال مهارتهاي خاص حركتي? زباني? ارتباطي و شناختي خواهد گشت. اگر به چيز نگرانكنندهاي بر بخورد شما را به يك دكتر اطفال كه در زمينهي رشد متخصص باشد ارجاع خواهد داد. سپس از كوچولوي شما ارزيابي رشد به عمل خواهد آورد? كه ارزيابي عميقتري از مهارتهاي او است. يا اگر به نظر آيد كه كودك شما در رشد زباني يا ارتباطي با تاخير روبروست? وي را به يك گفتاردرمان ارجاع خواهد داد تا او كودكتان را از لحاظ رشد زبان به طور خاص مورد ارزيابي قرار دهد.
البته ردگيري مشكلات ديداري و شنيداري كه ميتوانند بر رشد كودك در ساير زمينهها اثر بگذارند بسيار مشكل است? مگر اينكه در اين كار متخصص باشيد. پس معاينات مربوط به گوش و چشم نيز بايد در برنامهي سلامت كودكتان گنجانده شود.
اگر نگران رشد كودك پيشدبستان خود هستيد? و بين دو ويزيت برنامهريزي شده قرار داريد? تا وقت مقرر بعدي صبر نكنيد. با دكتر كودكان تماس گرفته و نگراني خود را با وي در ميان بگذاريد. او ميتواند ترس شما را به سرعت فرونشاند? ويا شايد بخواهد در همان زمان وقت ملاقاتي براي معاينهي كودك تنظيم كند.
چه كنم اگر دكتر بگويد كودكم مشكلي ندارد و من هنوز نگران هستم ؟
اگر پزشك كودك شما را معاينه كرده و هنوز نگرانيد در مراجعه به كس ديگر و پرسيدن نظر او ترديد نكنيد. به دنبال دكتر اطفالي بگرديد كه در مسائل مربوط به رشد متخصص باشد يا اگر در مورد تاخير رشد زباني كودكتان نگرانيد با يك گفتار درمان مشورت كنيد.
هر تصميمي كه بگيريد? بهتر است دكتر كودكتان در جريان ويزيت دكترهاي ديگر و يافتههاي ايشان باشد.
دپارتمان کودک و مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره احیا
