مشاهده و ارزیابی رفتارهای نوجوانان ـ مواردی که مشاهده ی آنها در نوجوان و جوان باید مورد توجّه قرار گیرد
رفتارهای نابهنجار و پرخاشگرانه نوجوانان هرچند کوچک و ناچیز باشند به منظور پیشگیری از توسعه ی آنها و احیاناً بروز مشکلات و آشفتگی های حادتر باید مورد توجّه قرار گیرند. هرگاه حرکات و اعمالی که به نظر غیرعادی و غیرمعمول می رسند در نوجوان مشاهده گردید باید نسبت به آن بی تفاوت نبود و با مشاهده ی وضع و رفتار نوجوان و زیر نظر داشتن حالات و حرکات او در صورت تکرار و تداوم، درصدد چاره برآمد. بسیاری از رفتارهای بیمارگونه و نابهنجار جوانان که اکثراً به خاطر شرایط سنی، بحرانهای عاطفی و بخصوص ظهور و شکوفایی غرایز در نوجوان است زودگذر بوده و خود به خود بعد از مدت کوتاهی نابهنجار و غیرعادی ادامه پیدا می کند و در مواردی به صورتی حادتر بروز می نماید.
در آن صورت با اطرافیان است که به فکر چاره باشند و در صورت نیاز، با مراجعه به پزشک خانواده و یا روانپزشک متخصص به مداوای حالات غیرعادی نوجوان، که اکنون دیگر به صورت بیماری خفیفی جلوه گر شده است برآیند. از جمله مواردی که مشاهده ی آنها در نوجوان و جوان باید زنگ خطری به حساب آمده و مورد توجّه قرار گیرند عبارتند از:
الف ـ گوشه گیری و انزوای بیش از حد و بدون دلیل نوجوان.
ب ـ بی توجّهی به مسائل زندگی و رها کردن فعالیتهای لازم و جاری چون تحصیل و مدرسه، نظافت، سلامتی، عدم توجّه به خویش و از این قبیل.
ج ـ پرخاشگریهای بی دلیل، آشفتگی، غمگینی، زودرنجی و ناامیدی نیز از جمله مسائلی است که در صورت مشاهده ی آن در نوجوان نباید به آسانی از آن گذشت.
د ـ انجام اعمال خلاف قانون و عرف و عادت جامعه، مانند دروغگویی، دزدی، استعمال دخانیات و سایر مواد مضرّه که علاوه بر زیانی که دارند و بر سلامت و آینده جوان اثر نامطلوب می گذارند مناسب سن نوجوان و جوان نیز نیستند.
مشاهده و ارزیابی رفتارهای نوجوانان
ه ـ غیبت و فرارهای کوتاه مدت و بلند مدت از منزل یا مدرسه بخصوص اگر به صورت محرمانه و مرموز صورت گیرد و اطرافیان از محلهای مراجعه ی نوجوان آگاه نباشند.
و ـ اعمال و رفتارهای جنسی نامتعادل و افراطی از قبیل استمنا، همجنس بازی،تظاهرات بیش از حد جنسی، خود آراستنهای نامتعادل و غیر طبیعی
ز ـ ولخرجیهای بی مورد و زیاده از حد که متناسب با پولی که نوجوان یا جوان در اختیار دارد نباشد نیز باید مورد توجّه قرار گیرد. زیرا ممکن است وی از طریق غیر متعادل و ناصحیح کسب درآمد کرده باشد که به تدریج وی را به سوی فساد و تباهی سوق دهد. همچنین برخی علایم بیماریهای روانی را در نوجوان و جوان باید مورد توجّه قرار داد و در صورت تداوم به متخصص مراجعه نمود.
برخی از این علایم عبارتند از توهّم، خیالپروری، رؤیاهای غیر عملی، بدبینی و شک و تردید، از دست دادن اتکای به نفس، واکنشهای شدید و غیر طبیعی به برخی مسائل جاری و عادی زندگی مانند ترس از ازدواج یا بروز واکنش و ترس شدید و مدام در مقابل عادت ماهانه در دختران که البته درحد طبیعی و در دفعات اولیه قابل قبول بوده و خود به خود یا با کمک و راهنمایی و توضیح اطرافیان برطرف می گردد ولی در صورتی که تداوم پیدا کند و عکس العمل نوجوان در این گونه موارد شدید و غیر طبیعی باشد باید مورد توجّه قرار گیرد.
برخی عوامل طبیعی نیز گاه سبب می گردد که نوجوان یا جوان با بحران، ناسازگاری و پرخاشگری روبرو گردد که رفتار اطرافیان در رفع آن بسیار مؤثر است از جمله ی این عوامل می توان اختلالات و عیوب ظاهری چون چاقی مفرط، لاغری بیش از حد، کوتاهی قد، رنگ و حالت ظاهری پوست و صورت و برخی معلولیتها را نام برد.
مشاهده و ارزیابی رفتارهای نوجوانان
در سنین نوجوانی برخی اختلالات رفتاری یا علایم مرضی نیز ممکن است در نوجوان ظاهر گردد که پسیکو نوروزها، حالات اضطرابی، وسواس، در خود فرو رفتن، اختلالات شخصیتی از آن جمله اند. یکی از دلایلی که جوانان و نوجوانان به سرعت گول می خورند و در همین زمینه حتی به جریانات سیاسی و اجتماعی خاصی کشیده می شوند و بدین طریق گاه مورد سوء استفاده قرار می گیرند همین حالات انفعالی و اختلالات شخصیتی در آنان است.
گاهی هم به خاطر آنکه هنوز از نظر شخصیتی مورد پذیرش اطرافیان بخصوص اولیای خویش قرار نگرفته اند و به نظریاتشان احترام گذاشته نمی شود با وابستگی به گروههای خاص، استعمال دخانیات، به کار گرفتن ژستهای نامتناسب با سن وسال خود و از این قبیل می کوشند شخصیت کاذبی برای خود دست و پا کنند و خود را مورد قبول اطرافیان قرار دهند. این است که نقش خانواده و محیط هایی چون مدرسه در این مورد بسیار حساس است و باید اطرافیان در منزل و مربیان در مدرسه با دادن شخصیت به نوجوانان و گفتگوی دوستانه با آنها و توجّه به گفتار و نظریات آنان حتی المقدور آنها را از رفتن به راههای خلافِ و انجام کارهای ناصواب باز دارند. در تمامی مواردی که افراد خانواده شخصاً به رفع این مشکلات موفق گردند باید از نظر مشورتی مربیان مدرسه، مشاوران مراکز آموزشی و نهایتاً روان پزشکان متخصص بهره گیرند.
گاه تشدید مسائل عاطفی و روانی و عدم توجّه اطرافیان به تغییرات حاصل در نوجوان، وی را به سوی خودکشی سوق می دهد و فکر آنان را به اقدام به این عمل بیمارگونه هدایت می کند. در مواردی هم نوجوان به خاطر انجام خواستهای خود که مورد توجّه اطرافیان قرار نگرفته از این وسیله به عنوان تهدید جهت برآورده شدن خواسته های خویش استفاده می کند. در تمامی این موارد باید هوشیار بود و به سادگی از موضوع نگذشت.
هر عملی که از نوجوان سر می زند بازتابی از درون پرخروش و طفانی او است. جوانی، حالاتی دارد، خواسته هایی را طلب می کند، بحرانهایی را سبب می شود که همواره اطرافیان باید نسبت به آنها بی توجّه نباشند و به قبول سعدی که می گوید « به روزگار جوانی چنان که افتد و دانی » جوانی دورانی خاص از زندگی است که کم و بیش همگان با بحرانهای آن روبرو بوده اند و آشنا هستند. بسیاری از این بحرانها که لازمه این دوران است به خودی خود برطرف می گردد. فقط در مواردی که تداوم یابند و از حد طبیعی خارج گردند باید مورد توجّه قرار گرفته و درمان شوند.
گاه نابهنجاری و اعمال خلاف نوجوان به سبب قرار گرفتن وی در محیط نامساعد است. لذا آثار محیط نامساعد و دوستان دغل پیشه را در این گونه موارد نباید نادیده گرفت و حتی المقدور نوجوان و جوان را باید از این گونه محیطهای بیماری زا و دوستان ناباب دور کرد.
محیط خانوادگی جوانانی که والدین آنها خود معتاد به الکل یا مواد مخدر هستند یا والدینی که خود خلافکارند و از طریق انجام کارهای خلاف کسب درآمد می کنند، پدران و مادرانی که خود نسبت به مسائل اجتماعی و رشد شخصیت فرزند خویش ی تفاوت بوده مرتب وی را مورد سرزنش یا حتی تنبیه و ناسزا قرار می دهند، نمی تواند مناسب برای رشد شخصیتی جوان باشد و خواه ناخواه وی را به کارهای خلاف، نارحتیهای روانی و مشکلات عاطفی دچار می سازد. لذا هنگامی که محیط، عامل اصلی نابهنجاری و بیماری است باید یا محیط را اصلاح کرد یا نوجوان را از محیط نامساعد دور نمود.
کودکان استثنایی تألیف محمود پاکزاد
