چگونه و چرا به کودکانمان بهوشیاری را بیاموزیم؟
سفری کنجکاوانه و آگاهانه به دنیای شگفت انگیز فرزندپروری
تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه
سفری بهوشیارانه را به مفهوم و دنیای شگفت انگیز فرزندپروری آغاز کردیم و برای سفری شادتر و ایمن تر، ابتدا کوله ی سفرمان را با ابزارهایی نیمه پر کردیم، باقی این ابزار را در این متن با شما در میان می گذاریم…
البته امیدوارم که در طول این هفته لحظه هایی را به کوله تان در حد نیم نگاهی توجه و عنایت داشته اید…
چرا که آمادگی جز از طریق توجه و تمرین میسر نمی شود.
پذیرش بی قید و شرط خود و کودک
فرزندپروری بهوشیارانه شامل توجه آگاهانه به نگرشها و انتظاراتی است که ممکن است ادراک تعاملات فرزندپروری را مخدوش و منحرف سازد. ذهن انسان در ایجاد قضاوت های ناآگاهانه پیچیده است (بارگ و چارترند، 1999) و ادراکات والدین از نگرشها و شایستگی فرزندانشان، بر انتظارات، ارزشها و نهایتا رفتار فرزندشان تاثیر می گذارد (جیکوبز و اکلز، 1992؛ جیکوبز و همکاران، 2005). والدین از طریق پیام های رفتاری و کلامی شان، باورهایشان نسبت به نگرشها و شایستگیهای فرزندانشان را منتقل میکنند و این پیامها ممکن است توسط میل والدین در زمینه نگرش هایی که دوست دارند کودکانشان داشته باشند، تحریف شود حتی اگر برای آن کودک واقع بینانه نباشند (گودنو، 1985). برای مثال: تو توی غذا خوردن افتضاحی، انگار داری با غذات بازی می کنی… (با حالتی عصبانی و لحنی سرشار از نارضایتی)، لحظه ای به این پیام توجه کنید، تنها توجه به محتوای آن کافی است که دریابیم تمامی وجود کودک را در این پیام زیر سوال برده ایم: تو افتضاحی!
فرزندپروری بهوشیارانه شامل پذیرش بی قید و شرط صفات، ویژگیها و رفتارهای خود و کودک است. پذیرش بی قید و شرط به معنای پذیرش آن چیزی است که در لحظه کنونی در حال وقوع است و بر پایه آگاهی واضح و توجه است که به فهم عمیقتری میانجامد. همچنین به معنای پذیرش تعارضات رابطه، چالش برانگیز بودن فرزندپروری است و اینکه بزرگ شدن در دنیای امروز میتواند برای کودکان سخت باشد.
چگونه و چرا به کودکانمان بهوشیاری را بیاموزیم؟
معنایی پذیرش
پذیرش به معنای تشخیص این است که چالش هایی که با آنها مواجه می شویم و اشتباهاتی که می کنیم همگی بخش سالمی از زندگی است. البته که پذیرش به معنای تایید رفتار کودک حتی در صورت تناقض با انتظارات والدین نیست. والدین بهوشیار پذیرش بنیادین شان را نسبت به وجود کودک شان منتقل می کنند و در عین حال استانداردها و انتظارات واضح رفتاری برای کودک تعیین می کنند که هم با بافت فرهنگی و هم سطح رشدی کودک متناسب باشد. به عبارت دیگر رفتار کودک مورد پرسش قرار می گیرد نه خود او… اگر بخواهیم به مثال قبل بازگردیم می توانیم این گونه تصحیح کنیم: مامان توجه داری که امروز تقریبا غذاتو نخوردی، صورتت نشون نمی ده که غذای بدمزه ای باشه ولی نشون میده که فکر و دلت اینجا نیست.
ابتدا حالت کودک را برای او توصیف می کنیم: کنجکاوانه و عاری از قضاوت، و از رفتار او تلاش می کنیم که علت را دریابیم.
خودتنظیمی در رابطه فرزندپروری
فراتر از مولفه های توجه کامل و آگاهی هیجانی، فرزندپروری بهوشیارانه درجه ای از خودتنظیمی را اعمال می کند. بدین ترتیب فرزندپروری بهوشیارانه مستلزم خودتنظیمی در بافت رابطه است. فرزندپروری بهوشیارانه به معنای آن نیست که تکانه نشان دادن هیجان منفی، خشم، یا خصومت ورزی احساس نشود، بلکه فرزندپروری بهوشیارانه به معنای مکث کردن قبل از نشان دادن واکنش در تعاملات والد-فرزندی است که به معنای ظرفیت بالاتر خودتنظیمی و تصمیم گیری در زمینه انتخاب رفتار و تمارین فرزندپروری است. در واقع در مثال قبل ما با توصیف حالات کودک برای خود و او فرصتی برای تنظیم شدن خریده ایم.
روشی که والدین به هیجانات کودکشان پاسخ می دهند و هیجانات خودشان را ابراز می کنند، تاثیر اجتماعی مهمی دارد. والدینی که نسبت به ابرازات هیجانی کودک شان شکیبا و حمایت کنندهاند و ابرازات هیجانی منفی کودک شان را به دلیل هیجان منفی خودشان نادیده نمی گیرند، جوانان شایسته تری به لحاظ اجتماعی و هیجانی پرورش میدهند. فرزندپروری بهوشیارانه همچنین ممکن است تمارین فرزندپروری را با آموزش کودکان در زمینه چگونگی نام گذاری، ابراز و صحبت در مورد احساسات شان ارتقا دهد که همین مسئله می تواند تواناییهای خودتنظیمی کودکان را افزایش دهد. ادامه مثال قبل می تواند اینگونه باشد: چیزی مضطربت کرده؟ بی میل شدی و دائما رو صندلیت تکون تکون میخوری و انگاری بیقراری…من اینجام که ببینمت و بشنومت…
چگونه و چرا به کودکانمان بهوشیاری را بیاموزیم؟
شفقت نسبت به خود و کودک
علاوه بر موضعی پذیرا و باز، فرزندپروری بهوشیارانه رفتار فعالانه همدلانه با خود به عنوان یک والد و با فرزند را شامل میشود. شفقت به عنوان یک هیجان، به میل کاهش رنج تعریف شده است. از طریق شفقت به کودک، والد بهوشیار میل به پاسخ متناسب با نیاز کودک و رفتار در جهت تسکین آشفتگی و ناراحتی که کودک نشان میدهد را تجربه خواهد کرد. کودکان والدین بهوشیار ممکن است عواطف مثبت و حمایت بیشتری را از والدینشان تجربه و احساس کنند. شفقت خود از احساس انسانیت تشکیل شده که ممکن است باعث شود والدین نسبت به رفتارهای والدگری خودشان موضعی بازتر و با خشونت کمتر و پذیرش بالاتری داشته باشند.
شفقت خود در فرزندپروری به معنای اجتناب از خودسرزنشگری است زمانی که اهداف فرزندپروری ناکام می شوند و همین عامل تلاش دوباره در جهت دستیابی به اهداف را تسهیل می سازد. هم چنین ممکن است ارزیابی اجتماعی که والدین احساس می کنند را کاهش دهد؛ از آنجا که والدین احساس می کنند رفتارهای فرزندپروری شان یا رفتار فرزندشان در جمع قضاوت میشود. خودارزیابی های والدین می تواند تاثیر قابل ملاحظه ای بر فرزندپروری و تعاملات والد-فرزندی داشته باشد. والدینی که معتقدند شایسته و کارآمدند با کودکانشان به شیوه ای تعامل می کنند که بروندادهای رشدی موثری را ایجاد کنند. درحالیکه والدین، سختگیرترین و خشن ترین ناقدان خودشان هستند. رویکرد بهوشیارانه ممکن است به پذیرش رفتارها و تلاش های در جریان بیانجامد به جای آنکه تنها بر نتایج و بروندادهای خاص تاکید شود.
تعداد زیادی از والدین در حال فکر کردن به این مسئله اند: باورم نمیشه دقیقا همون چیزایی رو به بچم گفتم که والدینم عادت داشتند به من بگویند. آیا تنها مقصدی که برای من وجود دارد تکرار اشتباهات والدینم است؟
رفتارهای فرزندپروری والدین ما به میزان شدیدی رفتار ما به عنوان والد را تحت تاثیر قرار می دهند. اما شناخت و توجه عمیق تر نسبت به خود و داستان زندگی خود، به ما در تغییر مسیر و پرورش کودکان با شفقت بیشتری کمک خواهد کرد. بهوشیاری از طریق ایجاد پایهرای برای رابطه توام با عشق و امنیت با خودمان، به روابط ما با فرزندانمان کمک خواهد کرد.
اغلب والدین میخواهند رفتار مناسبی بعنوان والد نشان دهند- آنها می خواهند گرم باشند، ساختار ایجاد کنند و قواعد و قانونهایی داشته باشند و همه ی اینها خوب است. اما گاهی اوقات در همین لحظه گیر میافتند، زمانی که کودکشان با عصیانیت بهانه گیری میکند و بدون توقف فریاد می کشد. اینجا جایی است که فرزندپروری بهوشیارانه وارد عمل میشود.
به نمونه ای از تعامل فرزندپروری بهوشیارانه اشاره کردم، مولفه های آن مکالمه چه بود؟
کنجکاوی، اشاره به هیجان، اشاره با حالات چهره ای و بدنی، پیشنهاد گوش کردن فعالانه، نام گذاری هیجان
نگران شده اید؟ با خودتان فکر می کنید که وای، من که همواره کودکم را قضاوت کردم و فرصتی برای ابراز خودش برای او مهیا نساختم… شاید بتوان لحظه ی حال را با آگاهی از پیامدهای رفتار گذشته و جبران آنها ترمیم کرد…اما چگونه از حالات بدنی و چهره ای هیجانات آگاه شویم و نام آنها را به درستی بیان کنیم؟
متن بعدی فرزندپروری بهوشیارانه به معرفی هیجانات و ابراز بدنی و چهره ای شان اختصاص خواهد یافت…
خب می توانیم با خیالی راحت و با کوله ای سبک سفرمان را آغاز کنیم…اما اندکی صبر، سحر نزدیک است…
در طول این هفته ابزارمان را بهوشیارانه تر بنگریم و به خودمان و کودکانمان عمیق تر و کنجکاوانه تر توجه کنیم…
نویسنده: منصوره اسدی
دپارتمان کودک و مرکز خدمات و روانشناسی مشاوره احیا
