نقش خانواده در رشد اجتماعی کودک (منظور از رشد اجتماعی آن است که فرد تا حدودی بالغ شود که بتواند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کند. هیچ کودکی در زمان تولد یک موجود اجتماعی نیست و رفتار و سازگاری اجتماعی خود را تنها در تماس با محیط اجتماعی کسب می کند. بسیاری از جامعه شناسان و روان شناسان معتقدند تجاربی که کودک در سال های اولیه زندگی در محیط خانواده کسب می کند، زیربنای شخصیت و رفتارهای بعدی او را تشکیل می دهند. خانواده در شکل گیری اندیشه ها، گرایش ها، تمایلات و عادت های اجتماعی کودک نقش بسیار ارزنده ای دارد. برای اینکه رشد و تکامل اجتماعی کودک به طور طبیعی و کامل صورت گیرد، باید شرایط خاصی در محیط خانواده حاکم باشد که در ادامه به طور خلاصه به آن می پردازیم.)
- کودک باید در محیط خانواده احساس آرامش و امنیت کند و مطمئن باشد که مورد محبت و احترام دیگران است. وقتی کودک در خانواده مورد مهر و محبت قرار گیرد، روابط اجتماعی اش قوی تر خواهد شد. اگر محیط خانوادگی کودک همراه با ترس و اضطراب باشد، کودک پیوسته احساس حقارت و تنفر می کند و فردی کینه توز و بدبین شده و به طور قطع در ارتباطات اجتماعی خود دچار ضعف یا شکست خواهد شد.
- کودک باید بتواند در محیط خانواده استعداد و توانایی هایش را پرورش دهد که این کار با بازی، شرکت در تجارب اعضای خانواده و … امکان پذیر است؛ البته والدین هم می توانند با تشویق فرندان خود و غنی تر کردن محیط فرهنگی خانواده نقش موثری را در این زمینه ایفا کنند.
- خانواده نباید کودک را به خاطر ناتوانی در انجام برخی امور، مورد سرزنش و بازخواست قرار دهد؛ زیرا این کار سبب می شود کودک در لیاقت و توانایی خود شک کرده و احساس حقارت کند و یا به طور کلی از خود مأیوس شود.
- خانواده نخستین مرکز یادگیری کودک است؛ زیرا کودک بسیاری از رفتارهای اجتماعی خود را از محیط خانواده فرا می گیرد که از آن جمله می توان احترام به حقوق دیگران، داشتن خصلت های نیکو یا زشت و نیز سازگاری با محیط خانواده و دیگران را نام برد. همچنین اساس بسیاری از باورهای کودک در کانون خانواده پی ریزی می شود؛ چنان که کودک یاد می گیرد به ارزش ها و اعتقادات خانواده پایبند باشد و یا نسبت به آن ها بی اعتنایی کند.
- رشد استقلال و اعتماد به نفس در کودک بسیار مهم است و هنگامی در کودک شکل می گیرد که او بتواند آنچه را در توان دارد، آزادانه انجام دهد. اگر بزرگ سالان انتظارات بیجا و فراتر از توانایی کودک داشته باشند و یا اجازه فعالیت، تجربه اندوزی، جست و جو و کنجکاوی را به او ندهند، کودک هرگز اعتماد به نفس لازم را به دست نخواهد آورد و از آنجا که کودک بزرگ سالان خود را الگو می داند و بسیاری از رفتارها را از طریق مشاهده فرا می گیرد؛ بنابراین والدین باید تلاش کنند تا الگو و سرمش خوبی برای او باشند.
- طرز رفتار والدین در رشد و تربیت اجتماعی کودک بسیار موثر است. اگر والدین مدام با هم مشاجره کنند و پیوسته از جدایی حرف بزنند، قطعا به رشد اجتماعی کودک لطمه وارد می شود و در این شرایط همواره کودک نگران رخ دادن دعوا و مشاجره میان والدینش خواهد بود که این وضعیت، آثار روانی بسیار بدی برروی کودک می گذارد و زمینه های انحراف و بزهکاری اجتماعی او را مهیا می کند. علاوه بر این فرزندان چنین خانواده هایی پس از ازدواج و تشکیل خانواده از رفتار والدین خود پیروی کرده و با همسران خود به همان سبک و شیوه رفتار می کنند. این مسئله علاوه بر ایجاد ناراحتی های روحی و روانی بسیار شدید برای خانواده ها، ممکن است در درازمدت منجر به تباهی جوامع شود.
- روان شناسان معتقدند رشد کودک باید حتما با میزان توانایی اش متناسب باشد. این توانایی در هر کودکی متفاوت است. لازم نیست دو کودک هم سن و سال توانایی های مشابهی داشته باشند؛ امّا متأسفانه اغلب والدین معتقدند سن شناسنامه ای کودک می تواند ملاک سنجش توانایی های وی باشد؛ درحالی که شرایط روحی، عاطفی و اجتماعی تأثیر بسزایی بر روی توانایی افراد دارد،
- کودک آداب و معاشرت را نخست از خانواده و از طریق مشاهده رفتار و کردار اعضای آن فرا می گیرد. وقتی کودک رفتارهای ضد و نقیض می بیند، مثلاً افرادی که بیشتر حرف می زنند و کمتر عمل می کنند و به قول های خود پا برجا نیستند، سعی می کند از آن ها نیز تقلید کند و در نتیجه فردی خواهد شد که میان گفتار و کردارش تفاوت بسیاری وجود دارد؛ بنابراین باید والدین در این زمینه دقیق تر رفتار کنند تا فرزندشان بتواند در گفتار و کردار خود قاطع و صادق باشد، به راحتی تصمیم بگیرد و دچار تزلزل روحی و انحراف در گفتار و عمل نشود.
